مقدمه:
در مقالۀ قبلی مطالبی در مذمت مخالفان و منکران امیرالمؤمنین علیه‌السلام و معنای ناصبی و نصب بیان شد. به علاوه گفتیم که حضرت رسول صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در توصیف امیرالمؤمنین علیه‌السلام در غدیر فرمودند: او اولین مؤمن و اولین مسلمان به خدا و رسولش است وکسی در ایمان به من از او سبقت نگرفت.
اَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ لَمْ یَسْبِقْهُ اِلَى الْایمانِ بى اَحَدٌ وَ الَّذى كانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَ لا اَحَدَ یَعْبُدُ اللَّهَ مَعَ رَسُولِهِ مِنَ الرِّجالِ غَیْرُهُ
خطبۀ غدیر
سؤالی پیش می‌آید که مگر ایمان امیرالمؤمنین علیه‌السلام در عوالم گذشته نبوده است؟
در این مقاله با این مطالب بیشتر آشنا می شوید:
- خلقت نورانیت اهل‌بیت علیهم‌السلام
- اولین مؤمن و مسلمان در دنیا
- امتحان امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- حدیث یوم الدار
خلقت نورانیت اهل‌بیت علیهم‌السلام
خداوند ابتدا نور، پس از آن روح و بعد آب شیرین را آفرید. آب، خلق اول در جسمانیات است که از این آب امتحان گرفته شد. بخشی از آن مردود و تلخ (شور) شد. (1)
نور که خلق شد در مرحلۀ اول تشخّصی نداشت. بعد از آن خداوند آن را نصف کرد. نیمی از آن را نبی و نیمۀ دیگر را وصی قرار داد و این‌گونه بود که نور تشخّص یافت. این نورها به روح الارواح تعلّق گرفته و حیات یافتند و خدا را تسبیح و تقدیس کردند. (2)
بعد از آن که خدا اراده کرد جسمانیات را خلق کند، آن آب شیرین، بدن اهل‌بیت علیهم‌السلام و نور نیز روح ایشان شد. آن آب تلخ نیز بدن دشمنان آنان را تشکیل داد. (3)
نور اعظم به عنوان اولین مخلوق از همان ابتدا کامل خلق شد و این تفضّل خدا است و هیچ اکتسابی در کار نبود؛ چراکه پیش از آن سابقه و حضور نداشت که بخواهد امتحان شود.
آن نور اول، ظلمتی ندارد و جهل و ترس در آن نیست و شامل همۀ کمالات است؛ از این رو حقیقت توحید در اهل‌بیت علیهم‌السلام جای دارد.
اولین مؤمن و مسلمان در دنیا
اهل‌بیت علیهم‌السلام دارای اراده بودند؛ از همین رو خداوند از ایشان امتحان گرفت و پس از موفقیت در امتحان، هدایت را در ایشان قرار داد.
اما اینکه رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله می‌فرمایند: امیرالمؤمنین علیه‌السلام اولین مؤمن و مسلمان به خدا و رسول است، مراد ایمان در عالم جسمانی و دنیا است!
امتحان امیرالمؤمنین علیه‌السلام
در روایتی نقل شده است که رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله فرمودند: خلیفۀ پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله باید چهارده امتحان را پشت سر بگذارد که هفت امتحان در زمان خود نبی و هفت امتحان بعد از ایشان است. (4)
پس این طور نیست که خدا ولایت را افاضه فرماید و دیگر نتواند پس بگیرد و دستش بسته شود! خداوند می‌دانست که” ولیّ” او به شروطی که قرار داده شده است وفادار خواهد بود.
در دعای ندبه می‌خوانیم:
بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ وَ زُخْرُفِهَا وَ زِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ…
دعای ندبه
یکی از این امتحان‌ها آن است که خلیفه باید اولین کسی باشد که به رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله ایمان آورده است. از همین رو امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جریان یوم الدار به عنوان اولین مؤمن و مسلمان به خدا و رسول معرفی شده‌اند. (5)
امتحان دیگر این بود که خلیفه در نخستین موقعیت پیش آمده باید حاضر به فداکاری برای حفظ جان پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله باشد و جانش را فدای ایشان کند و اولین کسی باشد که همراه نبی خدا را عبادت می‌کند.
پیامبر اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در غدیر فرمودند: علی اولین مؤمن و مسلمان به من و تنها کسی بود که همراه پیامبر، خدا را عبادت کرده و او کسی بود که جانش را فدای رسول‌خدا کرد.
حدیث یوم الدار
در سه سال آغازین رسالت، تمام جریان ها مخفیانه بود؛ اما وقتی آیۀ «وأنذِر عَشیرَتَکَ الأقرَبینَ» نازل شد، قرار شد که رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله گروهی از اقوام خود را جمع کرده و آنان را اطعام کنند.
این روایت در کتب شیعه و سنی به تواتر نقل شده و تمام کتب این روایت را تصحیح کرده‌اند. رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بعد از آنکه سفره جمع شد به حاضران فرمودند: من رسول خدا هستم و اولین کسی که مرا تصدیق کند، وزیر من در زمان حیات من و وصی من بعد از وفات من است. (6)
البته باید بدانیم که چون از قبل جبرئیل بر پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله نازل شده بود و خبر داده بود که از جانشین شما امتحان‌هایی گرفته می‌شود و یکی از آن امتحان‌ها این بود که او باید اولین تصدیق کننده به رسالت باشد، از این رو رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله چنین برخورد کرده و در میان جمع چنین خواسته‌ای را مطرح کردند.
اما سنی‌ها که نمی‌توانند این روایت را رد کنند ناگزیر به توجیه آن دست زده و گفته‌اند که مراد رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله این بوده که امیرالمؤمنین علیه‌السلام وصی چهارم ایشان است!
در مقالۀ بعدی به ماجرای لیلة المبیت و اشارۀ پیامبر اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به آن جریان در خطبۀ غدیر می‌پردازیم.
پانوشت:
(1) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۲۷ ص۲۶۲
(2) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۵ ص۱۰
(3) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۵ ص۲۴۳ و ج۶۴ ص۷۹ و۱۲۹
(4) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۳۸ ص۱۶۶
(5) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۸ ص۴۴
(6) حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱ ص۵۴۳؛ ابن أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳ ص۲۱۰؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، دارالفکر، ۱۴۲۳ق، ج۲ ص۲۲۹ و چ دارالکتب العلمیه، ج۱ ص۵۴۲؛ بغوی، التفسیر، دارالمعرفه، ج۳ ص۴۰۰
