در دروس گذشته گفتیم در اصل شهادت ثالثه و اقرار به ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام هیچ کسی تردید ندارد؛ موضع اختلاف فتوای فقیهان در گفتن آن در اذان و اقامه و تشهد نماز است. در این درس به فتاوی فقیهان قدیم و جدید در این باره می‌پردازیم.
- پنج دیدگاه فقیهان شیعه پیرامون شهادت ثالثه
- دیدگاه علمای معاصر دربارۀ شهادت ثالثه
- دیدگاه فقیهان دربارۀ شهادت ثالثه در تشهد نماز
پنج دیدگاه فقیهان شیعه پیرامون شهادت ثالثه
فقهای شیعه در فتوای خود در رابطه با خواندن شهادت ثالثه در اذان و اقامه و تشهد نماز اختلاف دارند. دیدگاه آنان را می‌توان در 5 دسته تقسیم‌بندی کرد که عبارت‌اند از:
- دستۀ اول: شهادت ثالثه در اذان و اقامه و تشهد نماز، بدعت است و گفتن آن گناه است!
مانند شیخ صدوق رحمه‌الله که روایات مربوط به شهادت ثالثه را ساختۀ غلات و مفوضه دانسته است. (1) همچنین شیخ طوسی رحمه‌الله نیز این روایات را شاذ می‌داند و گویندۀ را گناه‌کار می‌شمارد. (2) - دستۀ دوم: گفتن آن در اذان و اقامه جایز است اما نباید آن را جزئی از اذان دانست.
- دستۀ سوم: گفتن آن در اذان و اقامه مستحب است؛ البته بدون اینکه آن را جزئی از اذان بدانیم. عبدالحلیم الغزی در اثر خود به نام «الشهادة الثالثة المقدسة معدن الاسلام الكامل وجوهر الايمان الحق» نام 100 تن از عالمانی که به استحباب گفتن شهادت ثالثه در اذان و اقامه حکم کرده‌اند را ذکر کرده است. (3)
- دستۀ چهارم: شهادت ثالثه جزئی از اذان و اقامه نیست؛ ولی شعار شیعه است. از این رو گفتن آن مستحب یا واجب است. همچون دیدگاه و فتوای مرحوم آیت‌الله حکیم و مرحوم آیت‌الله تبریزی. (4)
- دستۀ پنجم: شهادت ثالثه، جزئی از اذان و اقامه و گفتن آن واجب است.
دیدگاه علمای معاصر دربارۀ شهادت ثالثه
مرحوم آیت‌الله میرزا جواد تبریزی: شهادت بر ولایت امیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب و فرزندان ایشان علیهم‌السلام، جزو اذان نیست اما از شعائر دینی محسوب میشود. (5)
آیت‌الله وحید خراسانی (دامت‌برکاته): چون ولایت آن حضرت (امیرالمؤمنین علیه‌السلام) مکمل دین است، شهادت به آن در هر حال، ازجمله بعد از شهادت به رسالت از افضل قُرُبات است؛ یعنی مستحب مؤکد است. (6)
مرحوم آیت‌الله بهجت: مستحب بودن اقرار به ولايت اميرالمؤمنين، على بن أبی‌طالب سلام‌الله‌عليهما در اذان بعید نیست. این استحباب در صورتى است كه به نيّت مطلوب بودن گفته شود. شهادت ثالثه به عبارات مختلفى از قبیل: «اَنَّ عَلِيّا وَلِىُّ اللّه» و «عَلِىٌّ اَميرُ المُؤمِنين» و «أشْهَدُ اَنَّ عَلِيّا وَلِىُّ اللّه» وارد شده كه در آثاری همچون نهايه، فقيه و احتجاج نقل شده است. اما اقرار به ولايت اگرچه در غيراذان باشد، باز هم نیکو است. بنابراین احتياج به دليل مخصوصی ندارد. به علاوه كامل‌ترين عبارتى كه در این شهادت گفته مى‌شود آن است كه در آن به خليفه بودن يا وصى بودن حضرت اميرالمؤمنين صلوات‌الله‌عليه و ائمۀ طاهرين سلام‌الله‌عليهم اقرار شود. (7)
آیت‌الله نوری همدانی: چون شهادت به ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این زمان شعار تشیع محسوب میشود، در هر جایی که ابراز این شعار مستحسن و لازم است، گفتن آن هم مستحسن و لازم است. [البته ایشان در این بیان به روشنی حکم آن در اذان را مشخص نکرده‌اند] (8)
آیت‌الله شبیری زنجانی: ولایت امیرالمومنین و دیگر اهل‌بیت صلوات‌الله‌علیهم از ارکان ایمان است ولی این شهادت (ثالثه)، جزئی از اذان نیست و گفتن آن به قصد جزئیت جایز نیست!
ایشان در بیان دیگری می‌افزایند: خوب است که بعد از شهادت به رسالت رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، به قصد تیمن و تبرک، شهادت به ولایت امیرالمومنین و دیگر اهل‌بیت سلام‌الله‌علیهم را، به نحوی که جزئی از اذان حساب نشود، بگوییم. (9)
آیةالله مکارم شیرازی: شهادت ثالثه به قصد تبرک گفته میشود؛ اما به نحوی که برای شنونده معلوم باشد که جزئی از اذان نیست. به عنوان مثال یکبار گفته شود یا لحن را عوض کند یا گاهی بگویند و گاهی نگوید! (10)
دیدگاه فقیهان دربارۀ شهادت ثالثه در تشهد نماز
مکارم شیرازی: نظر به این که ائمۀ معصومین سلام‌الله‌علیهم اجازۀ اضافه را نداده‌اند، این کار جایز نیست و وظیفۀ ما تبعیت از ایشان است. (11)
مرحوم میرزا جواد آقا تبریزی: بنابر احتیاط واجب باید این شهادت به ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام (در تشهد) ترک شود و اگر فردی خواست بگوید بعد از سلام نماز بگویند. (12)
پاورقی
(1) شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه ج۱ ص۲۹۰ وچاپ دارالکتب ج۱ ص۱۸۷
(2) شیخ طوسی، الخلاف ج۱ ص ۲۷۸
(3) عبدالحلیم العزی، الشهادة الثالثة ص۳۶۱ الی۳۸۵
(4) حکیم، سید محسن، مستمسک عروة الوثقی ج۵ ص۵۴۵
(5) تبریزی، میرزا جواد، استفتائات جدید، ج1، ص70 و 71، س237 و 330 و 331 / همان، ج2، ص55، س237
(6) توضیح المسائل آیت‌الله وحید خراسانی، مسئلۀ ۹۲۸
(7) خسروی، موسی، احکام اذان واقامه، مسألۀ ۳۶
(8) توضیح المسائل آیت‌الله نوری همدانی، مسئلۀ ۹۲۰
(9) توضیح المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، مسئلۀ ۹۲۸
(10) توضیح المسائل آیةالله مکارم شیرازی، مسئلۀ ۸۴۳
(11) رک: سایت ویکی پدیا > شهادت ثالثه > نقل قول ها
(12) همان مأخذ
شیخ طبرسی رحمته الله درکتاب(الاحتجاج)این حدیث را از امامصادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود:(اذا قال احدکم لا اله الا الله محمّدرسول الله فلیقل علّی اميرالمؤمنين ولی الله)
هرگاه یکی از شما گفت:لااله الاالله ،محمّد رسول الله،بایدبگوید:علی امیر مومنان وولی خداست.
یعنی همراه شهادت به وحدانیت پروردگار و رسالت پیغمبراکرم ص حتما باید به ولایت امیرالمومنین ع شهادت دهد امام صادق فرموده فلیقل یعنی باید اشهدان علی اميرالمؤمنين ولی الله بگیم؟
سلام علیکم
در ابتدای مقاله عرض کردیم کسی از شیعه در باور شهادت ثالثه تردیدی نکرده است و آن را قوام توحید و شرط آن دانسته اند لذا اکثر علمای شیعه حکم به شهادت ثالثه در اذان و اقامه کرده اند؛ هر یک به مبنا و رویکرد خویش. منتها قضیه اقرار شهادت ثالثه در بعضی اعمال مانند تشهد نماز که نیاز به ورود نص و دستور است و نمی شود کسی به دلخواه چیزی از آن کم یا زیاد کند مجوزی وارد نشده است.
سلام علیکم ورحمه الله
مرحوم مجلسی اول به نقل ازابوبصیر از امام جعفر صادق علیه سلام نقل میکنند که در تشهد چنین میگفتند:بسم اللّه و باللّه و الحمد للّه و خير الأسماء كلّها للّه اشهد ان لا اله الّا اللّه وحده لا شريك له و اشهد انّ محمّدا عبده و رسوله ارسله بالحقّ بشيرا و نذيرا بين يدى السّاعة و اشهد انّ ربّى نعم الرّبّ و انّ محمّدا نعم الرّسول و انّ عليّا نعم الوصىّ و نعم الامام اللّهمّ صلّ على محمّد و ال محمّد و تقبّل شفاعته فى امّته و ارفع درجته الحمد للّه ربّ العالمين.
منبع همین حدیثم در کتاب فقه فارسی مرحوم علامه موجود است
وعلیکم السلام
متشکرم
باسلام و احترام.
بسم الله…والصلاه علی رسول الله.والسلام والاقرار بان علی علیه السلام نعم الوصی والخلیفه بعدرسول الله وابناه المعصومین ایمه هداه.بهم اتولی ومن اعدا هم اتبری …..وانهم من دعایم الدین ومن الزلل والذنوب مبراین…وعلا اعداهم اللعنه الی یوم الدین… آیا این اعتقاد من و خانواده ام که در جملات فوق ذکر شده است .مجزی ومبری ذمت است یا اینکه درنماز هم به وحدانیت و رسالت .وامامت شهادت بدهم و فقط به این جملات معتقد باشیم ودرنماز شهادت سوم را نیاوریم… آیا خللی در نماز ومعتقدات من وارد میشود لطفاً راهنمایی بفرمائید درضمن بنده مقلد آقام السید علی الخامنه ای هستم.ونظر قاطع رهبرم روحی له الفدا را مفصل بیان بفرمائید…چونکه اخیراً در خیلی از اماکن عبادت مثل مساجد و حسینیه‌ها.این شبهه بین حضار رواج پیدا کرده … والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته
علیکم السلام و رحمه الله؛ در مقام پاسخ به سوال اول؛ صلوات و درود پس از اسم مبارک رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم لازم است به آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین نیز متعلق شود. لذا لازم است بگویید: و الصلاه علی رسول الله و آله و سلّم. و در ادامه اعتقاد خود نسبت به ولایت امیرالمومنین و فرزندان معصومشان صلوات الله علیهم اجمعین و نیز نسبت به عداوت و برائت از دشمنان این خاندان درست ادا کردید و یرحمکم الله. اما نسبت به سوال دوم؛ فتوای اکثر فقها شیعه و همچنین فتوای رهبری انقلاب بر عدم جواز ذکر شهادت ثالثه در تشهد نماز است. دقت داشته باشید که شهادت ثالثه در اعتقاد و ایمان فرد مسلمان لازم است منتها در نماز به این دلیل که اوراد و اذکار متوقف بر ورود دستور از جانب شریعت است و این دستور نسبت به تشهد وارد نشده است لذا فقها حکم بر عدم جواز ذکر شهادت ثالثه در تشهد نموده اند. علاوه اینکه بجز اذکار و اورادی که دستور داده شده است اوراد و اذکار دیگر نیز در تشهد مجاز نیست؛ مثلا ذکر لاحول و لا قوه الا بالله ذکری بسیار موکّد است اما قرائت آن در تشهد به قصد جزئیّت موجب بطلان است. والسلام
سلام علیکم
از روایات نحوه شهادت ثالثه ائمه معصومین علیهم السلام در تشهد نماز رو بی زحمت میتونین تحقیق بفرمایین؟
دسترسی ما محدوده
سلام علیکم
در همین مقاله گفتیم اکثر بل اجمع علمای امامیه قائل به عدم جواز ذکر آن در تشهد شده اند به دلیل عدم ورود نص و به دلیل توقیفی بودن ذکر واجب تشهد نماز.
اما اگر کسی قائل به استحباب شهادت ثالثه در تشهد نماز شده باشد از باب عمومات این ذکر مقدس است؛ هیچ نص معتبری بر ورود شهادت ثالثه در تشهد نیست اما از باب تسامح در ادله سنن ممکن است کسی حکم به استحباب کند.
علی ای حال ما در اعمال عبادی تابع ورود دلیل از جانب شارع هستیم و چنانچه دلیلی وارد نشد، حق اضافه و عمل به رأی و دلخواه خویش نداریم.