آیۀ ولایت در خطابۀ غدیر

مقدمه:

چنان که در مقالات گذشته به حدیث منزلت و حدیث یوم الدار پرداختیم؛ رسول اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بعد از بیان منزلت خود و امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ایشان را به عنوان “ولیّ” مردمان معرفی کرده و در خطابۀ غدیر آیۀ ولایت را تلاوت کردند.

وَ هُوَ وَلِیُّكُمْ بَعْدَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ

امیرالمؤمنین بعد از خدا و رسولش ولیّ شما است!

متن خطابۀ غدیر

آن چه در این مقاله با آن آشنا می‌شوید:

• ولایت خدا و طاغوت
• “والی” و “ولیّ”
• ولایت فقیه
• انتقال ناپذیری ولایت
• بیان آیۀ ولایت در غدیرخم

ولایت خدا و ولایت طاغوت

ولایت خدا و اولیای خدا در قرآن کریم سورۀ مائده آیۀ 52 موسوم به آیۀ ولایت مطرح شده است:

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ(1)

آیۀ ولایت

در مقابل ولایت خدا، ولایت طاغوت قرار دارد و مصداق طاغوت گاهی شیطان و گاهی نفس سرکش انسان است:

أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلاً(2)

در این آیه کسی که از هوای نفس خود تبعیّت کند به عنوان فردی که نفس خود را “إله” و خدا قرار داده معرفی می‌شود!

اطاعت تنها برای حضرت حق است که خالق و مالک و صاحب اختیار مخلوقات است؛ ولی اگر خدا بگوید که از رسول من تبعیت کنید، پیامبرش هم ولایت تبعی پیدا می‌کند.

کسی که از ولایت خدا و پیامبر و امیرالمؤمنین سلام‌اللّٰه‌علیهماوآلهما خارج شود، قطعا داخل در ولایت طاغوت است.

“والی” و “ولیّ”

اگر کسی بگوید ولایت شامل نمایندگان معصومین در عصر غیبت نیز می‌شود و آن‌ها  “ولیّ” هستند، اشتباه کرده است! چراکه اگر امیرالمؤمنین علیه‌السلام کسی را در شهری برای حکومت منصوب می‌کردند، او “والی” شهر می‌شد و اصلا “ولیّ” به او اطلاق نمی‌شد.

ولایت تنها به کسی داده می‌شود که مایۀ ولی بودن را داشته باشد و اصلا معنا ندارد که حضرات معصومین علیهم‌السلام کسی را که مایه‌های ولایت را ندارد، در جای خود بنشانند! پس مقام ولایت امتداد ندارد.

زیاد بن ابیه در زمان امیرالمؤمنین علیه‌السلام حاکم و والی فارس شد؛ اما او ولیّ نبود و نشد. زیرا تنها ولیّ، خدا و رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله و امیرالمؤمنین و أهل‌بیت علیهم‌السلام هستند و این ولایت به غیر ایشان نمی‌رسد!

” ولیّ ” کسی است که رد کردن او ردّ خدا و قبول او، قبول خدا است. بنابراین امیرالمؤمنین علیه‌السلام ولیّ خدا و حقیقت دین است.

اما “والی” هرگز چنین نیست و اگر به فرض مردم وظیفه داشته باشند به فرمان او گوش بدهند، هرگز این‌طور نیست که هرچه او بگوید حرف خدا باشد!

ولایت فقیه

اختیارات فقیه از این جهت نیست که دارای ولایتی باشد بلکه او مسئولیتی خاص دارد. او والی و حاکم است و باید ما حرف او را گوش بدهیم و این از باب ولایت نیست بلکه از باب اباحه تصرّف است.

مرحوم آیت ‌اللّٰه خویی در این باره می‌گوید: اطاعت از فقیه از باب ولایت فقیه نیست بلکه از باب اباحه تصرّف است.

از همین رو هنگامی‌که رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در غدیرخم فرمودند: امیرالمؤمنین علیه‌السلام بعد از خدا و پیامبر او ولی شما است، جایی برای دیگران باقی نمی‌ماند و این اشاره به آیۀ ولایت است.

انتقال ناپذیری ولایت

این ولایت قابل انتقال به غیر نیست؛ چون ولایت زمینه و مایه می‌خواهد و فرد باید دارای منزلتی والا باشد؛ چراکه سخن ولی ‌اللّٰه، سخن خدا و جنگ با او جنگ با خدا است و با حق تعالی اتحاد حکمی ‌پیدا می‌کند.(3)

بیان آیۀ ولایت در غدیرخم

پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در ادامۀ خطابۀ غدیر فرمودند:

وَ قَدْ اَنْزَلَ اللَّهُ – تَبارَكَ وَ تَعالى– عَلَىَّ بِذالِكَ آیَةً مِنْ كِتابِهِ

خدا دربارۀ حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و ولایت او آیه‌ای در کتاب خود دارد.

متن خطابۀ غدیر

هِىَ: اِنَّما وَلِیُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ وَ عَلِىّ بْنُ اَبى طالِبٍ الَّذى اَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ هُوَ راكِعٌ یُریدُ اللَّهَ – عَزَّوَجَلَّ – فى كُلِّ حالٍ

او علی بن ابی طالب علیهماالسلام بود که در حال رکوع زکات داد و در هر حالی خدا را اراده می‌کند.

متن خطابۀ غدیر

اگر می‌خواهید دربارۀ توجه امیرالمؤمنین علیه‌السلام به فقیر در حین خاتم‌بخشی در نماز و جواب شبهات اهل‌تسنن در این باره بیشتر بدانید، حتما به مقالۀ بعدی مراجعه کنید.

پانوشت:

(1)  مائده/ ۵۵
(2)  فرقان/۴۳
(3) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۸ ص۳۶۶