در اولین فراز زیارت جامعۀ کبیره می‌خوانیم:” السلام علیکم یا اهل‌بیت النبوة” و تمام فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام در همین عبارت نهفته است. سایر تعابیر چون” موضع الرساله” و” مهبط الوحی“ و… به سبب آن است که ایشان اهل‌بیت نبوت هستند. اما چرا تعبیر به “اهل‌بیت نبی“ نشده است که توضیح خواهیم داد. همچنین پنج شرط امامت را در این درس بیان خواهیم کرد.
- چرا تعبیر به “اهل بیت نبی” نشده است؟
- امیرالمؤمنین علیه‌السلام از اهل‌بیت نبوت هستند
- 5 اصل و شرط در امامت
- انتخاب امامت توسط خدا برای اهل‌بیت نبوت
- انحصار مقام امامت در خاندان نبوت
- برتری مقام امامت اهل‌بیت نبوت بر رسالت
- امامت؛ عهدی مشروط
- عصمت، شرط انتخاب امام
- هرکه گناه نکرد، لزوما امام نیست!
- دقتی در عبارت “السلام علیکم یا اهل‌بیت النبوه”
چرا تعبیر به ” اهل‌بیت نبی” نشده است؟
در زیارت جامعۀ کبیره اصلا تعبیر به “اهل‌بیت النبی” نشده است. چراکه با درخواست موسی بن عبدالله نخعی از امام هادی علیه‌السلام مبنی بر بیان زیارتی جامع برای تمام اهل‌بیت علیهم‌السلام ناسازگار بود. آن تعبیر دیگر شامل رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نمی‌شد و این عبارات برای زیارت کردن ایشان کاربردی نداشت.به علاوه، عبارات موجود در زیارت جامعۀ کبیره در رابطه با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و مؤید و هماهنگ با تعبیر اهل‌بیت النبوه است. بنابراین می‌توان همه اهل‌بیت علیهم‌السلام بلکه رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را با این زیارت مورد خطاب قرار داد و زیارت کرد.
ضمن اینکه در اعمال شب مبعث رسول خاتم صلی‌الله‌علیه‌وآله، “زیارت امیرالمؤمنین” علیه‌السلام وارد شده است. این سفارش برای آن است که همه بدانند ایشان نَفس رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله هستند. از همین رو هرکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام را زیارت کند، گویا رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را زیارت کرده است. به عبارتی حقیقت بعثت، ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام است و رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله برای ابلاغ ولایت ایشان مبعوث شده‌اند.
تعبیر اهل‌بیت نبوت در زیارت جامعۀ کبیره از پیامبر تا امام عصر علیهم‌السلام را شامل می‌شود. بنابراین نادرست است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام را به سبب داماد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بودن، داخل در خاندان نبوت ندانیم. اعتقاد به نبود ایشان در عنوان اهل‌بیت نبوت ناشی از کج فهمی او در رابطه معنای اهل‌بیت نبوت است!امیرالمؤمنین علیه‌السلام جزوی از اهل‌بیت نبوت
رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در زمان حیات خود آن‌چنان مفهوم “اهل‌بیت نبوت” را واضح و روشن تبیین کرده‌اند که حتی دشمنان ایشان نیز می‌دانستند که امیرالمؤمنین علیه‌السلام از اهل‌بیت نبوت هستند. شاهد اینکه غصب کنندگان خلافت، خود ادعا می‌کردند که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله شنیده‌اند که خلافت به اهل‌بیت نبوت نمی‌رسد. آنها با تمسک به این حدیث جعلی، امیرالمؤمنین علیه‌السلام را مستحق خلافت ندانستند! خداوند دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام را احمق قرار داده. از همین رو آنها نیز به حضور امیرالمؤمنین علیه‌السلام در عنوان اهل‌بیت نبوت اعتراف کرده‌اند!پنج اصل و شرط در امامت
ما باید معنای اهل‌بیت نبوت را در قرآن کریم دنبال کنیم. چراکه امام صادق علیه‌السلام فرمودند: تمام مسائل دینی، ریشه قرآنی دارند. [گرچه ممکن است ما نتوانیم به آن دست یابیم] بنابراین ما در قالب پنج اصل و شرط در امامت این مطلب را شفاف‌سازی می‌کنیم.انتخاب امامت توسط خدا برای اهل‌بیت نبوت
نخست اینکه نمایندگان حضرت حق، تنها از سوی خودش انتخاب می‌شوند. قرآن کریم در آیۀ “الله اعلم حیث یجعل رسالته” (1) و آیۀ “إنَّ اللَّهَ اصطَفَى آدَمَ و نوحًا وَ آل إِبرَاهِيم وَآل عِمرانَ علَى الْعَالَمِين ذُرِّيةً بعضُها مِن بعض” (2) به همین نکته تصریح دارد. خداوند می‌فرماید که انتخاب حضرت آدم و نوح و ابراهیم علیهم‌السلام، تنها به اراده و انتخاب او بوده است. در ادامه نیز اضافه می‌کند که نسل ایشان این انتخاب را به ارث می‌برند و خلافت اهل‌بیت نبوت نیز بر این اساس است.انحصار مقام امامت در خاندان نبوت
دوم آنکه این انتخاب پس از حضرت ابراهیم علیه‌السلام در نسل و خاندان ایشان قرار داده شده و آل عمران نیز بخشی از نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام محسوب می‌شوند. بنابراین روشن است که غیر از این نسل هرکه ادعای نبوت کند، ادعایش باطل است. این اصلی اعتقادی در شیعه است و هرکه انتخاب نمایندۀ خدا را به دست مردم بداند، سخنی بس گزاف گفته و منحرف است. نسب شجرۀ خبیثه و ناپاک بنی‌امیه که ادعای خلافت و جانشینی انبیا داشتند و حق اهل‌بیت نبوت را غصب کردند نیز به “امیه“می‌رسد. در حقیقت “امیه” غلامی رومی بود که به فرزندخواندگی جناب هشام درآمد. او اصلا عرب نبود چه رسد به اینکه از نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام باشد. اما بنی‌امیه به دروغ خود را پسر عموی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دانسته و ادعای جانشینی ایشان را داشتند که بر اساس همان اصل قرآنی، جانشینی آنها مردود است. بنی‌العباس هم اگر چه از نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام و سید بودند اما این ویژگی به تنهایی دلیل نمی‌شود که ادعای امامت داشته باشند. زیرا همان اصل قرآنی گویای آن است که خداوند نمایندۀ خود را از این نسل انتخاب می‌کند نه آن که هرکه از این نسل بود، لزوما منتخب و نمایندۀ خدا است!برتری مقام امامت اهل‌بیت نبوت بر رسالت
سومین مطلب نیز در آیۀ “إنّی جاعلک لِلناس إماما” (3) بیان شده و آن برتری مقام امامت بر مقام رسالت و نبوت است. این مطلب اصلی مهم در اعتقادات شیعه محسوب می‌شود.امامت؛ عهدی مشروط
نکتۀ چهارم آنکه حضرت ابراهیم علیه‌السلام به خداوند عرضه داشت: “قال و من ذریتی قال لا ینال عهدی الظالمین” (4) خداوند نیز در پاسخ فرمود: عهد امامت من به ظالمان نمی‌رسد. این آیه با آیۀ 33 سورۀ آل‌عمران نیز هماهنگ است. این دو آیه گواه بر آن هستند که نمایندگان خداوند متعال از ذریه و نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام هستند؛ اما یک شرط اساسی یعنی “ظالم نبودن” دارد.عصمت، شرط انتخاب امام
فردی که از نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام است و قرار است به عنوان امام انتخاب شود، نباید “ظالم” باشد. ظلم گاهی به دیگران است و گاهی به “نفس” که چه کم باشد و چه زیاد، مانع انتخاب یک فرد برای امامت است. خداوند فردی را به عنوان نمایندۀ خود انتخاب می‌کند که در علم خود بداند آن فرد تا انتهای عُمْر هیچ گناهی مرتکب نخواهد شد. به عبارت دیگر امام باید معصوم باشد و تمام شروط امامت برای اهل‌بیت نبوت علیهم‌السلام کامل است. فردی که حتی یک گناه مرتکب شده اگرچه توبه کند و مستحق بالاترین درجات بهشت باشد، به سبب همان یک گناه، ظالم شمرده شده و امکان ندارد خداوند او را به عنوان امام انتخاب کند. این سخت‌گیری نشان از جایگاه والا و عظمت مقام امامت دارد. هر فردی غیر اهل‌بیت نبوت هرچند به بالاترین نتایج در سیروسلوک خود دست یافته باشد، نباید به فکر رسیدن به مقام امامت باشد. چه رسد به آنکه انتظار پیشی گرفتن از مقام امام عصر علیه‌السلام را داشته باشد! به عنوان مثال مرحوم فیض کاشانی نقل می‌کنند که ابن عربی گفته: من هرگز از خدا نخواسته‌ام که امام عصر علیه‌السلام را به من معرفی نماید! چراکه من نیازی به او ندارم و خودم مقامی والاتر دارم! [عجیب است! افرادی که صبح و شام مشغول گناه بودند و گرفتار بالاترین فساد عقیده بودند، چه توهم و ادعایی در سر داشتند]هرکه گناه نکرد، لزوما امام نیست
اگر خداوند با علم کامل خود بداند که یکی از فرزندان حضرت ابراهیم علیه‌السلام در طول عمر خود گناهی را مرتکب خواهد شد، هرگز او را به عنوان امام انتخاب نخواهد کرد. اما برعکس آن درست نیست؛ یعنی اگر خداوند متعال بداند فردی از نسل ایشان هرگز گناه نخواهد کرد، لزوما او امام نخواهد شد! چراکه بر اساس آیۀ شریفۀ 33 سوره آل‌عمران و نیز دومین اصلی که بیان کردیم، اراده و انتخاب خداوند نیز در تعیین امام شرط است. به عنوان نمونه باید نام مبارک حضرت اباالفضل علیه‌السلام را به میان آوریم که از نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام بودند و ثابت است که هرگز مرتکب گناه نشدند، اما خداوند ارادۀ امامت برای ایشان نکرده و ندارد. به علاوه می‌توان از حضرت زهرا سلاماللهعلیها یاد کرد که اگرچه همۀ شرایط امام و امامت را دارند و حجت خدا و از اهل‌بیت نبوت هستند اما با این وجود، خداوند ارادۀ امامت برای ایشان نکرده است. [البته اگر به مقام امامت هم رسیده باشند، در هیچ منبعی به آن تصریح نشده و لازم است بدانیم که مقامات ایشان چیزی از مقام امام کم ندارد و شاید فراتر آن نیز باشد]دقتی در عبارت “السلام علیکم یا اهل‌بیت النبوه”
اگر تندروی نباشد می‌توان نسبت به اهمیت آیۀ 124 سورۀ بقره مدعی شد که اهمیت این آیه با تمام آیات دیگر قرآن برابری می‌کند. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: این آیۀ شریفه، امامت هر ظالمی را تا روز قیامت باطل کرده و می‌کند. بنابراین هر فرد مدعی امامت که مرتکب کوچک‌ترین گناه شده باشد، دروغ‌گو است.در زیارت جامعۀ کبیره و در عبارت “السلام علیکم یا اهل بیت النبوه” به افرادی سلام می‌دهیم که از خاندان نبوت و فرزندان حضرت ابراهیم علیه‌السلام هستند. و هرگز از ایشان هیچ ظلمی صادر نشده و نخواهد شد. علاوه بر این، ایشان مورد انتخاب و گزینش خداوند متعال نیز بوده‌اند. همۀ شرایط بیان شده ضروری است و بخشی از این شرایط در رسیدن به مقام امامت کافی نیست. استاد آیت الله شیخ جعفر فاضلهنگام عرض سلام به اهل‌بیت علیهم‌السلام با این عبارت ابتدایی جامعۀ کبیره، به ایشان عرضه می‌داریم که شما اهل‌بیت نبوت از نسل حضرت ابراهیم علیه‌السلام هستید. شما معصوم به عصمت کامله و انتخاب شدگان از سوی خداوند متعال هستید. به علاوه آنکه همۀ عبارات بعدی این زیارت به نوعی تفسیر و توضیح همین سلام در ابتدای زیارت جامعه است.
