رضایت مطلق خدا از امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛ بیعت رضوان

مقدمه:

بر اساس خطابۀ غدیر، خدا و رسول او صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله از امیرالمؤمنین علیه‌السلام، رضایت مطلق دارند. هر آیه‌ای که در قرآن حرف از رضایت می‌زند، دربارۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. اما آیۀ مربوط به بیعت رضوان که اهل‌تسنن برای پاکی و عدالت مطلق بعضی از صحابه استفاده می‌کنند، در دلالت ناقص است و چنین چیزی را اثبات نمی‌کند.

عناوین این مقاله:

• مدح امیرالمؤمنین علیه‌السلام در تمام آیات رضایت خدا
• چرا حورالعین در سورۀ هل أتی ذکر نشده است؟!
• معنای رضایت مطلق خدا و رسول او صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله از امیرالمؤمنین
• رضایت خدا در بیعت رضوان مقید است، مطلق و دائم نیست

مدح امیرالمؤمنین علیه‌السلام در تمام آیات رضایت خدا

بر اساس خطابۀ غدیر، خدا و رسول او صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله از امیرالمؤمنین علیه‌السلام، رضایت مطلق دارند. هر آیه‌ای که در قرآن حرف از رضایت می‌زند، دربارۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. اما آیۀ مربوط به بیعت رضوان که اهل‌تسنن برای پاکی و عدالت مطلق بعضی از صحابه استفاده می‌کنند، در دلالت ناقص است و چنین چیزی را اثبات نمی‌کند.

مَعاشِرَ النّاسِ هذا عَلِىٌّ اَنْصَرُكُمْ لى وَ اَحَقُّكُمْ بى وَ اَقْرَبُكُمْ اِلَىَّ وَ اَعَزُّكُمْ عَلَىَّ وَ اللَّهُ – عَزَّوَجَلَّ – وَ اَنَا عَنْهُ راضِیانِ
ای مردم! این علی بیشتر از تمام شما مرا یاری کرده و از همۀ شما نسبت به من شایسته‌تر و برای من عزیز‌تر و به من نزدیک‌تر است. خدا و من هر دو از او راضی هستیم.

متن خطبۀ غدیر

وَ ما نَزَلَتْ آیَةُ رِضاً فى الْقُرْآنِ اِلّا فیه وَ لا خاطَبَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا اِلّا بَدَأَ بِهِ
هیچ آیه‌ای دربارۀ رضایت خدا نازل نشده مگر در رابطه با حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام. به علاوه هر آیه که در آن خطاب به «ألَّذینَ آمَنُوا» شده است، نفر اول آن علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام است.

متن خطبۀ غدیر

چرایی نبود «حورالعین» در نعمت‌های بهشتی سورۀ «هل أتیٰ»!

وَ لا نَزَلَتْ آیَةُ مَدْحٍ فِى الْقُرْآنِ اِلّا فیهِ وَ لا شَهِدَ اللَّهُ بِالْجَنَّةِ فى هَلْ اَتى عَلَى الْاِنْسانِ اِلّا لَهُ وَ لا اَنْزَلَها فى سِواهُ وَ لا مَدَحَ بِها غَیْرَهُ

هیچ آیۀ مدحی در قرآن نازل نشده مگر در شأن امیرالمؤمنین علیه‌السلام. در سورۀ هل أتی (سورۀ انسان) نیز خداوند متعال شهادت به بهشتی بودن کسی جز علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام نداده است.

متن خطبۀ غدیر

در سورۀ مبارکۀ هل أتی (سوره انسان) تمام نعمت‌های بهشتی ذکر شده مگر «حورالعین» که هیچ اشاره‌ای به آن نشده است. حکمت آن نیز چیزی جز احترام به حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها نیست. چراکه این سوره در شأن خمسه طیبه ازجمله حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها نازل شده است. (1)

مرحوم بحرانی در کتاب عوالم العلوم علت ذکر نشدن حورالعین، با وجود غلمان و ولدان، را چنین می‌نگارد:

و من اللطائف على القول بنزولها فيهم أنّه سبحانه لم يذكر فيها الحور العين و إنّما صرّح عزّوجلّ بولدان مخلّدين رعاية لحرمة البتول‏ و قرّة عين الرسول
علت تصریح به بیان غلمان و ولدان و ذکر نشدن حورالعین در سورۀ هل أتی، رعایت حرمت بتول و نور دیدۀ رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله است.

بحرانی، عوالم العلوم،  ج11 ص505

معنای رضایت مطلق خدا و رسول او صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله از امیرالمؤمنین علیه‌السلام

در این فراز از خطبۀ غدیر که رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بیان می‌فرمایند: پروردگار متعال و من از امیرالمؤمنین علیه‌السلام راضی هستیم، چیزی جز عصمت نیست. چون رضایت مطلق است و مقیّد به جهت خاصی نشده است!

اما در آیۀ هجدهم سورۀ فتح که خداوند متعال می‌فرماید:

لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا (2)

فتح/ 18

…رضایت خداوند از مؤمنین حاضر در بیعت رضوان در زیر آن درخت، یک رضایت مقّید است و دائمی‌ و مطلق نیست. قطعا طبق نظر شیعه و سنی، بعضی از افراد بیعت کننده در بیعت رضوان، منافق بوده‌اند. افرادی همچون عبداللّٰه بن اُبَی. بنابراین این رضایت مطلق نیست و رضایت اخدا به دلیل بیعت مسلمانان و ایمان قلبی آنان بوده است.

در جریان بیعت رضوان وقتی که هزاروچهارصد نفر از مسلمانان در زیر درخت با حضرت رسول صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بیعت کردند و آیه نازل شد. دلیل رضایت خداوند از ایشان چیزی نبود جز بیعت با پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله. یعنی خدا از مؤمنین، فقط به دلیل این بیعت راضی شد.

مقیّد بودن رضایت خدا از مؤمنین در بیعت رضوان

در آیات قرآن کریم و در خطبۀ غدیر، تنها کسی که رضایت خدا و رضایت پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله از او به صورت مطلق و دائم بیان شده است، امیرالمؤمنین و اهل‌بیت معصوم ایشان علیهم‌السلام هستند. رضایت مطلق خداوند نیز معنایی جز «عصمت» ندارد.

بنابراین رضایت خداوند از بیعت کنندگان بیعت رضوان، جهت داشته و مطلق نیست. یعنی همان‌هایی که حتی مؤمن بودند و قطعا منافق نبودند نیز قرآن در سایر جهات از ایشان اعلام رضایت نکرده است. بلکه فقط از جهت بیعت راضی شده است که در میان ایشان سعد بن معاذ نیز بیعت کرد ولی چون بد اخلاق بود، فشار قبر نیز داشت! (3)

از خوانندگان محترم می‌خواهیم دیدگاه‌ها و پرسش‌های خود را دربارۀ مقالۀ «رضایت مطلق خدا از امیرالمؤمنین علیه‌السلام» و همچنین مبحث «بیعت شجره یا رضوان»را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارند.

پانوشت:

 (1) آلوسی نیز در تفسیر خود دربارۀ علت ذکر نشدن «حورالعین» در سورۀ انسان می‌نویسد: رَعايَةً لِحُرْمَةِ البَتُول وَ قُرَّةِ عَينِ الرَّسُول؛
علت ذکر نشدن «حورالعین» در سورۀ انسان، احترام به حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها و نور دیدگان رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بوده است.
آلوسی، تفسیر روح المعانی،  ج۱۶ ص۲۷۱

(2) فتح/ ۱۸

(3) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۶  ص۲۱۷ و۲۲۰