یکی دیگر از ویژگیهای امام عصر عجلاللّٰهتعالیفرجه که ایشان را به عنوان شبیهترین به پیامبر صلّیاللهعلیهوآله معرفی میکند، شباهت این دو حجت خدا در چهره و سیره است. به علاوه امام عصر همچون پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله به عنوان امام رحمت و مهربانی نیز معرفی شدهاند.
آنچه در این مقاله میخوانید:
- شبیهترین به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله در چهره و اخلاق
- شباهت سیمای حضرت مهدی صلواتاللّٰهعلیه به رسول اکرم صلّیاللّٰهعلیهوآله
- شباهت سیره و روش حضرت مهدی عجلاللّٰهتعالیفرجه به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله
- روش و سیرۀ پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله در جنگها
- امام رحمت و مهربانی
شبیهترین به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله در چهره و اخلاق
أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً. (۷)
رسول اکرم صلّیاللّٰهعلیهوآله فرمودند: فرزندم مهدی صلواتاللّٰهعلیه شبیهترین مردم به من از جهت چهره و اخلاق است.
شباهت حضرت علی اکبر علیهالسلام به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله
در رابطه با حضرت علی اکبرسلاماللّٰهعلیه نیز از سیدالشهدا صلواتاللّٰهعلیه چنین عبارتی نقل شده است که در روز عاشورا پس از فرستادن شاهزاده علی اکبر علیهالسلام به میدان فرمودند: «اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَی هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَقَدْ بَرَزَ إِلَیْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِکَ کُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَی نَبِیِّکَ نَظَرْنَا إِلَی وَجْهِهِ.» (۸)
بارالها تو براین جماعت گواه باش که شبیهترین فرد به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله خَلقاً و خُلقاً و مَنطقاً به سوی ایشان میرود که اگر در این فضیلت کمی دقت شود عظمت حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه تا حدودی فهمیده میشود.
اخلاق رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله همان اخلاقی است که قرآن به آن گواهی میدهد: «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ» (۹)
ای رسول ما همانا تو دارای اخلاقی عظیم و برجسته هستی و حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه هم در این خلق عظیم شبیهترین فرد به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله است.
اذان پیامبرگونه…
صبح روز عاشورا حجاج بن مسرور یا مسروق مؤذن امام حسین صلواتاللّٰهعلیه منتظر دستور حضرت بود تا اذان بگوید.
اما حضرتش به جناب علی اکبر سلاماللّٰهعلیه اشاره کردند که ایشان اذان بگوید، شاید با شنیدن صوت حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه کسی هدایت شود؛ زیرا صوت ایشان شبیهترین اصوات به رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله بود و وقتی که ایشان اذان گفتند همه تعجب کردند.
جهات ویژۀ شباهت امام عصرعلیهالسلام به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله
با اینکه حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه از یک سو به رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله میرسند؛ ولی از آنجا که خود امام حسین صلواتاللّٰهعلیه نیز کمی به چهرۀ پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله شبیه بودند؛ از همین رو حضرت علی اکبرعلیهالسلام شبیهترین فرد به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله محسوب میشوند.
اما در رابطه با امام زمان صلواتاللّٰهعلیه گرچه در این روایت فقط اخلاقیات و چهرۀ مبارکشان به رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله تشبیه شده. اما در بعضی از روایات آمده که حضرت مهدی عجلاللّٰهتعالیفرجه از چهار جهت: خلقاً و خُلقاً و منطقاً و سیرتاً به رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله نزدیکتر هستند.
امام عصرعجلاللهتعالیفرجه، شبیهترین به پیامبر صلّیاللهعلیهوآله حتی نسبت به علی اکبر علیهالسلام
نکته دیگری که توجه به آن خالی از لطف نیست این است که آن سه جهتی که حضرت حجت صلواتاللّٰهعلیه با حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه در آن مشترک هستند، از جهت کیفیت تفاوت دارند و شباهت امام زمان صلواتاللّٰهعلیه به رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله نسبت به حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه خیلی بالاتر است.
چراکه آن بزرگوار با تمام عظمت فوق العادهای که دارند اما امام زاده هستند و هرگز قابل مقایسه با اهلبیت معصومین صلواتاللّٰهعلیهم نیستند.
پس اگر ما حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه را از امام زمان عجلاللّٰهتعالیفرجه پایینتر میشماریم به این معنا نیست که ایشان کوچک هستند؛ بلکه اهلبیت صلواتاللّٰهعلیهم آن قدر عظمت دارند که کسی با ایشان مقایسه نمیشود: نَحْنُ أَهْلُ الْبَیْتِ لَا یُقَاسُ بِنَا أَحَدٌ. (۱۰)
مثلا در مورد حضرت عباس سلاماللّٰهعلیه که از امام سجاد صلواتاللّٰهعلیه روایت شده: إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَنْزِلَةً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ. (۱۱)
تفکیک مقام اهلبیت علیهمالسلام با دیگر اولیای الهی
ایشان در روز قیامت مقامی بس رفیع دارند که همۀ شهدا به ایشان غبطه میخورند. [مراد از همه شهدا، شهدای اسلام بعد از چهارده معصوم صلواتاللّٰهعلیهم است] بنابراین به هیچ عنوان نمیتوان این بزرگواران را با اهلبیت صلواتاللّٰهعلیهم مقایسه کرد.
به عنوان مثال حضرت مریم علیهاالسلام، مادر حضرت عیسی علیهالسلام، نزد پروردگار دارای چنان منزلتی بودند که غذای بهشتی برای ایشان نازل میشد و ملائکه با ایشان صحبت میکردند و پرسش و جواب داشتند. به علاوه به ایشان صدیقه و سیدة النساء گفته شده. اما هرگز نمیتوان آن بانو را را با مقام رفیع حضرت زهرا سلاماللّٰهعلیها قابل مقایسه کرد. (۱۲)
پس توجه به این جهات بسیار مهم است و در کلام اهلبیت صلواتاللّٰهعلیهم تصریح شده و امام باقر صلواتاللّٰهعلیه فرمودهاند: لَا یُقَاسُ بِنَا بَشَرٌ. (۱۳)
بنابراین امام زمان صلواتاللّٰهعلیه به عنوان شبیهترین فرد به پیامبر صلّیاللهعلیهوآله اگرچه در آن سه جهت با حضرت علی اکبر سلاماللّٰهعلیه مشترک هستند، ولی کیفیتها متفاوت است.
امام عصرعجلاللهتعالیفرجه، شبیهترین به پیامبر صلّیاللهعلیهوآله در سیما و ظاهر
در روایات وارد شده که رسولاللّٰه صلّیاللّٰهعلیهوآله شبیه حضرت یعقوب علیهالسلام بودند. در جای دیگر نقل شده که حضرت یعقوب علیهالسلام شبیه حضرت ابراهیم علیهالسلام بودهاند.
نقل شده که حضرت یعقوب علی نبیناوآلهوعلیهالسلام به دیدار نمرود رفت. او گمان کرد که حضرت ابراهیم علیهالسلام را دیده است. (۱۴)
بنابراین شباهت پیامبر اسلام صلّیاللّٰهعلیهوآله به حضرت ابراهیم علیهالسلام بسیار بود. علاوه بر آن آیینی که رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله انتخاب کرده بودند آیین حضرت ابراهیم علیهالسلام بود. اسلامی که الآن به دست ما رسیده نیز ادامۀ راه حضرت ابراهیم علیهالسلام است که به وسیلۀ پیامبراکرم و اهلبیت صلواتاللّٰهعلیهم تأیید شده و ادامه پیدا کرده است. (۱۵)
با این توضیحات واضح شد که حضرت مهدی عجلاللّٰهتعالیفرجه نیز شبیه حضرت ابراهیم علیهالسلام هستند و در سخنرانی اولی که آن حضرت دارند میفرمایند: مَنْ حَاجَّنِی فِی إِبْرَاهِیمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ. (۱۶)
هرکسی میخواهد راجع به حضرت ابراهیم علیهالسلام با من محاجه کند بیاید که من از همه به حضرت ابراهیم علیهالسلام نزدیکترم!
حضرت مهدی عجلاللّٰهتعالیفرجه شبیهترین به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله در سیره و روش
این پرسش همواره در ذهن منتظران ولی عصر عجلاللّٰهتعالیفرجه وجود دارد که سیره و روش حضرت مهدی صلواتاللّٰهعلیه بعد از ظهور و در زمان برپایی حکومت عدل الهی چگونه است؟
در رابطه با اینکه در عصر ظهور احکام اسلام همان احکام زمان پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله است یا نه میان علما اختلاف است؛ چراکه در بعضی از روایات آمده است که امام زمان صلواتاللّٰهعلیه دین جدیدی میآورند: یَقُومُ الْقَائِمُ صلواتاللّٰهعلیه بِأَمْرٍ جَدِیدٍ وَ کِتَابٍ جَدِیدٍ وَ قَضَاءٍ جَدِیدٍ. (۱۷)
در توضیح این روایت گفتهاند که امام عصر عجلاللّٰهتعالیفرجه همان دین پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله را میآورند؛ ولی آنقدر دین عوض شده و دستخوش توجیه و تحریف قرار گرفته که مردم تصور میکنند آن حضرت دینی جدید آوردهاند.
امام عصر صلواتاللّٰهعلیه و آوردن دین جدید؟!
اما عبارت «یأتی بِأَمْرٍ جَدِیدٍ» را به این معنا نیز میتوان گرفت که در زمان حضرت مهدی صلواتاللّٰهعلیه احکامی بر مردم جاری میشود که در زمان رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله جاری نشده بود؛ به عنوان مثال کسانی که در عالم ذر و اظله با هم برادر بودهاند از یکدیگر ارث میبرند و برادرهای فعلی از هم ارث نمیبرند!
یا اینکه در زمان ظهور دادگاه و قضاوت به کیفیت زمان رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله نیست که مدعی باید شاهد با خود داشته باشد و منکر قسم بخورد؛ بلکه حضرت ولی عصر صلواتاللّٰهعلیه به علم خودشان عمل میکنند که همان روش حضرت داود علیهالسلام است. (۱۸)
اما پیامبر ما صلّیاللّٰهعلیهوآله با شاهد و قسم عمل میکردند: إِنَّمَا أَقْضِی بَیْنَکُمْ بِالْبَیِّنَاتِ وَ الْأَیْمَانِ. (۱۹)
عمل به علم غیب در حکومت امام عصر علیهالسلام
در دوران ظهور اصلاً بیّنه خواسته نمیشود و امام زمان صلواتاللّٰهعلیه به علم غیب عمل میکنند و سریعاً حکم صادر میشود.
به دستور آن حضرت سیصدوسیزده کارگزار ایشان نیز که همگی از اولیای الهی هستند بین مردم قضاوت میکنند. هر دادخواهی به سوی ایشان میرود و آن بزرگواران نیز حکم خدا را که بر روی دستشان به صورت نوشتهای ظاهر میشود اجرا میکنند؛ [در نقلی است که به پیشانی شخص دادخواه نگاه نموده و حکم میکنند.] (۲۰) اینگونه دیگر در حق کسی اجحاف نمیشود و هیچ جنایتکاری نمیتواند قاضی را فریب دهد یا با رشوه او را بخرد؛ بلکه تنها حکم الهی، در بین آنها جاری میشود.
کسی که تمایل دارد سیرۀ امام زمان صلواتاللّٰهعلیه را بداند باید با سیرۀ رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله آشنا شود و کتب مرتبط با سیرة النبی صلّیاللّٰهعلیهوآله را مطالعه کند.
به عنایت الهی بخش عظیمی از منش و رفتار پیامبرخاتم صلّیاللّٰهعلیهوآله به دست ما رسیده و جزییات زندگی فردی و اجتماعی و آداب و سنن آن حضرت در خلال تواریخ و روایات ثبت شده است. در آن روایات آمده است که پیامبر اکرم صلّیاللّٰهعلیهوآله چگونه راه میرفتند و چگونه میخوابیدند و به چه شکل طعام میل میکردند و به چه کیفیتی آب مینوشیدند؛
به عنوان مثال آن حضرت هرگاه آب میخوردند در سه مرحله ظرف را تمام میکردند و یکباره آب نمینوشیدند. (۲۱)
اتحاد سیرۀ اهلبیت علیهمالسلام با پیامبرصلّیاللّٰهعلیهوآله
هنگامی که امام رضا صلواتاللّٰهعلیه به مشهد آمدند از مسیرهایی عبور کردند که این مسیرها را مسیر نور میگویند. وقتی ایشان به بصره رسیدند شخصی به نام «ابن علوان» در عالم خواب دید که گویندهای میگوید: رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله به بصره تشریف آوردهاند.
علوان پرسید: به کدام منزل تشریف آوردند؟
گفتند: در فلان باغ
علوان میگوید: به آن باغ رفتم و دیدم مردم همه در مکانی جمع شدهاند. در عالم خواب جمعیت را شکافتم و با رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله مواجه شدم و دیدم که حضرت بر روی زمین نشستهاند و طبقی از خرمای رطب در مقابل ایشان است.
حضرت رسول صلّیاللّٰهعلیهوآله در عالم خواب به او هجده عدد خرما میدهند و از خواب بیدار میشود. بعد از بالا آمدن خورشید متوجه میشود که مردم به سمتی از شهر در حرکتاند؛ علت را جویا شد. به او گفتند: علیبنموسیالرضا صلواتاللّٰهعلیه به شهر ما آمده است [و در همان باغی که در عالم خواب دیده بود نزول اجلال فرمودهاند!]
رویای صادقه
وی با خوشحالی به سمت آن باغ میرود و وقتی که به محل میرسد با جمعیتی مواجه میشود. جمعیت را میشکافد و حضرت رضا صلواتاللّٰهعلیه را در همان جایی که رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله را در خواب دیده بود میبیند که طبقهایی از خرما نزد حضرت گذاشتهاند و در کنار حضرت مینشیند.
حضرت دست مبارک را در طبق خرما برده و هجده عدد خرما به او مرحمت میفرمایند؛ ابن علوان عرضه میدارد: یَا ابْنَ رسولاللّٰه زِدْنِی!
حضرت به او میفرمایند: لَوْ زَادَکَ جَدِّی لَزِدْتُکَ، اگر جدم رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله به تو بیشتر خرما میدادند من نیز به هماناندازه میدادم. (۲۲)
پس اهلبیت صلواتاللّٰهعلیهم تمام کارهایشان شبیه رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله است. حضرت مهدی صلواتاللّٰهعلیه نیز در زمان ظهورشان تمام اعمالشان مانند جدشان رسولاللّٰه صلّیاللّٰهعلیهوآله خواهد بود.
روش و سیرۀ پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله در جنگها
سیرۀ دائمی پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله این بود که هیچگاه جنگ را آغاز نمیکردند. تمام شصتوسه جنگی که در دورۀ حیات آن حضرت به وقوع پیوست نیز جنگهای دفاعی بودند. البته در همان حالت دفاع سپاه اسلام بر کفار سخت میگرفتند و به شدت از کیان اسلام دفاع میکردند: «مُّحَمَّدٌ رسولاللّٰه ۚ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ». (۲۳)
در تاریخ حتی یک جنگ هم نداریم که رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله آغازگر آن بوده باشند؛ حتی در آن دو جنگی که رائحۀ ابتدایی بودن از آن به مشام میرسد، مثل خیبر و موته، اگر دقت کنیم میبینیم که عیون و جواسیس رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله توطئه آن قبیله یا قبائل و نقشه آنها برای حمله به اسلام و مسلمین را به سمع مبارک حضرتش رسانده بودند و سپاه اسلام برای جلوگیری از تلفات، پیشدستی کرده و به آنها که البته آمادۀ جنگ بودند حمله کرده است.
نادرستی جنگ ابتدایی غاصبان خلافت با ایران
بنابراین در واقع تمام شصتوسه جنگ، اعم از غزوات و سرایای رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله، دفاعی بودند؛ از همین رو تمام جنگهایی که بعد از شهادت آن حضرت توسط دستگاه غاصب اتفاق افتاد مانند حمله به ایران و ترکیه، همگی نامشروع و خلاف سیرۀ رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله بوده و کسی حق نداشته برای مسلمان کردن عدهای، با زور وارد جنگ با آنها شود.
اینکه عدهای جنگ با ایران و ترکیه که در دوران حکومت غاصبانۀ عمر اتفاق افتاد را از خدمات او حساب میکنند، تحلیلی بسیار نادرست و وارونه است! این افراد یا نمیدانند یا خود را به نادانی زدهاند! جنگهای دوران خلفای غاصب که به کشورگشایی معروف شده در واقع به آبرو و حیثیت اسلام صدماتی جبرانناپذیر زده و با روح اسلام و تعالیم وحیانی در تنافی بوده و هست.
داعش، ادامۀ خشونت غاصبان خلافت
دامنۀ این سیرۀ خشن و اقدامات شوم از سوی دستگاه غاصبین تا به امروز گسترش داشته و گروهکهای تروریستی و افراطی و تکفیری مانند داعش و القاعده و سپاه صحابه و… مولود همان تفکر شیطانی و روش پیریزی شده در سقیفۀ بنی ساعده است!
رحمت و زیبایی، سلاح پیشبرد اسلام
اسلام هرگز دینِ جنگ و خونریزی نبوده و نیست؛ بلکه هر کسی که تمایل به بهشت داشته باشد به اسلام روی میآورد . اینکه عدهای آغازگر جنگ با ایران بودند در حقیقت ظلم بزرگی در حق اسلام و مردم دنیا بود؛ زیرا همانطور که اسلام در عربستان و در میان عربهای جاهل و متعصب فراگیر شده بود در بین کشورهای دیگر نیز در حال همگانی شدن بود؛ اما سپاه خشن دستگاه غاصب، با جنگ و خونریزی و غارت ایران، جلوی مسلمان شدن خیلیها را گرفت.
حضرت مهدی عجلاللهتعالیفرجه، شبیهترین به پیامبر صلّیاللهعلیهوآله در سیرۀ جنگی
سیرۀ حضرت ولی عصر صلواتاللّٰهعلیه در نشر اسلام بر گسترۀ زمین نیز مبتنی بر جلوگیری از جنگ و هجوم و کشورگشایی است؛ تمام جنگهای آن حضرت یا قصاص و انتقام است که در این صورت اصلاً جنگ محسوب نمیشود یا جنگهای دفاعی خواهد بود؛ به این شکل که دشمنان حضرت طاقت نمیآورند و حمله میکنند و در نهایت به هلاکت میرسند.
سفیانی ملعون نیز به قصد جنگ به سمت حضرت میآید و حضرت دفاع میکنند تا نابودی او محقق میشود. (۲۴)
امام رحمت و مهربانی
معرفی امام زمان عجلاللّٰهتعالیفرجه الشریف به عنوان صاحب شمشیر وخونریز بسیار نادرست است. اینکه میگویند: اگر امام زمان صلواتاللّٰهعلیه بیایند گردن میزنند و میکشند و… تحلیلی نادرست و جاهلانه است. بالعکس امام زمان صلواتاللّٰهعلیه همانند جدّ امجدشان حضرت محمد مصطفی صلّیاللّٰهعلیهوآله، رحمةً للعالمین هستند.
امام عصر علیهالسلام شبیهترین به پیامبر صلّیاللّٰهعلیهوآله در بخشندگی
به عنوان نمونه در روایتی آمده است که امام عصر علیهالسلام فرزندشان صالح را در شهر مکه به عنوان حاکم نصب خواهند کرد. وقتی که آن حضرت از شهر خارج میشوند به ایشان خبر میرسد که مردم شهر توطئه کرده و فرزندش ایشان را کشتهاند. وقتی امام برای قصاص به آن شهر بازمیگردند میبینند که مردم گریه میکنند و پشیماناند و عذرخواهی میکنند و امام نیز آنها را میبخشند.
برای بار دوم یک نفر دیگر را به جای صالح میگذارند و به محض خروج حضرت از مکه باز مردم او را میکشند و وقتی که حضرت دوباره به شهر بازمیگردند با عذرخواهی مردم روبرو میشوند و حضرت برای مرتبأ دوم از آنها میگذرند. این قضیه تا سه مرتبه تکرار میشود. اما وقتی خبر کشته شدن نفر سوم به امام زمان صلواتاللّٰهعلیه میرسد میفرماید که قلب من مهربان است. اگر من برگردم ایشان عذرخواهی میکنند و من میبخشم ولی ایشان لایق چنین بخششی نیستند. حضرت خودشان به مکه بازنمیگردند و به یارانشان دستور میدهند به مکه روند و حکم قصاص را اجرا کنند. (۲۵)
به هر حال قلب مقدس امام زمان صلواتاللّٰهعلیه همان قلب رئوف رسولخدا صلّیاللّٰهعلیهوآله است. بعد از ظهور این مردماند که به جنگ ایشان میآیند و ایشان صرفاً دفاع میکنند. اساساً ما جنگ ابتدایی نداریم؛ زیرا اگر کسی بخواهد به بهشت برود باید خودش انتخاب کند و مسلمان شود، نه اینکه با زور و سر نیزه کسی را مسلمان کنیم.
پانوشت:
(۱) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۵۱ ص۳۳.
(۲) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج ۵۱ ص۳۲.
(۳) همان آدرس، بیان ذیل احادیث دوم و پنجم.
(۴) شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶ ص۲۴۶؛ کتاب مستقل ایشان به نام «کشف التعمیة فی حکم تسمیة صاحب الزمان عجلاللّٰهتعالیفرجه».
(۵) مستدرک الوسائل ج۱۲ ص۲۸۷.
(۶) مکیال المکارم، ترجمه حائری قزوینی، چاپ جمکران، ۱۳۸۲، ج۲ ص۱۵۳.
(۷) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۳۶ ص۳۰۹.
(۸) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۴۵ ص۴۲.
(۹) قلم/۴.
(۱۰) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۲۶ ص۲۶۹.
(۱۱) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۴۴ ص۲۹۸.
(۱۲) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۴ ص۲۰۶.
(۱۳) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۲۶ ص۱۲.
(۱۴) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۲ ص۳۱۲.
(۱۵) آلعمران/۹۵؛ انعام/۱۶۱؛ حج/۷۸.
(۱۶) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۵۲ ص۲۳۸.
(۱۷) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۵۲ ص۳۵۴.
(۱۸) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۴ ص۱۴.
(۱۹) شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۷ ص۲۳۲.
(۲۰) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۵۲ ص۳۶۵.
(۲۱) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۶۳ ص۴۷۴.
(۲۲) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۴۹ ص۱۱۸ و۱۱۹.
(۲۳) فتح/۲۹.
(۲۴) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۳۳ ص۱۶۵ و ج۵۲ ص۲۳۸.
(۲۵) قریب به مضمون علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۵۳ ص۱۱، خصیبی، هدایة الکبری، ص 398 تا 400.