مقدمه:
عرض شد در قرآن و روایات، از پوشش بانوان در برابر نامحرم و اجنبی، تعبیر به «حجاب» نشده است ولی ما مفهوم حجاب را از این جهت که این واژه متداول شده و همه استفاده می‌کنند و مصداق زینت زنان را توضیح می‌دهیم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- آیات قرآن در تبیین مفهوم حجاب
- مفهوم واقعی حجاب در اسلام
- تعیین مصداق زینت برای بانوان
- آرایش زنان و مصادیق زینت
آیات قرآن در تبیین مفهوم حجاب
در قرآن کریم سوره احزاب آیل 59 و سوره نور آیهٔ 31 بحث حجاب مطرح شده است:
وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ ۖ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَآئِهِنَّ أَوْ آبَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَآئِهِنَّ أَوْ أَبْنَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِيٓ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِيٓ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَآئِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَآءِ ۖ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ ۚ وَتُوبُوٓا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (۱)
ای رسول ما! به زنان با ایمان بگو چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند. شرمگاه خود را حفظ كنند و زینت خود را [مانند لباس‌های زیبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقداری كه قهراً پیدا است [در برابر كسی] آشكار نكنند. [برای پوشاندن گردن و سینه] مقنعه‌های خود را به روی گریبان‌هایشان بیاندازند. زینت خود را آشكار نكنند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنانشان [هم كیش خود] یا بردگان زر خریدشان یا خدمتكارانشان از مردانی كه ساده لوح و كم عقل‌اند و نیاز شهوانی حس نمی‌كنند یا كودكانی كه [به سن تشخیص دادن خوب و بد نسبت به امیال جنسی] نرسیده‌اند. زنان نباید پاهایشان را [هنگام راه رفتن آن گونه] به زمین بزنند تا آنچه از زینت‌هایشان پنهان می‌دارند [به وسیله نامحرمان] شناخته شود. [شما] ای مؤمنان! همگی به سوی خدا بازگردید تا [بر مشكلات دنیا و آخرت] پیروز شوید.
در این آیه مفهوم واژۀ حجاب در احکام اسلام بیان شده است و حتی در سوره احزاب کیفیت حجاب نیز بیان شده است؛ البته در اینجا هم بحث کیفیت مطرح شده است ولی این آیه بیشتر ناظر به مفهوم حجاب است.
مفهوم واقعی حجاب در اسلام
با توجه به این آیۀ شریفه مفهوم حجاب همان ترک بروز دادن زینت نزد نامحرم است. به این معنا که زن حق ندارد زینتش را برای نامحرمان نمایش دهد.
این مفهوم مصادیق متعدّدی دارد. گاهی نمایش دادن زینت جنبه دیداری برای نامحرم دارد. گاهی نیز جنبه شنیداری دارد؛ مثل اینکه صدای خلخال بسته شده به پای زن را مرد نامحرمی بشنود.
نکتۀ مهم دیگر که باید در این مفهوم تذکر داد این است که این ترک بروز دادن زینت، مفهومی‌اعم از پوشش دارد و همیشه این‌گونه نیست که پوشش، حجاب باشد!
مثل اینکه گاهی زنی لباس بدن‌نما بپوشد و یا لباسی که جلب توجه کند بر تن داشته باشد که در این دو صورت قطعاً صِرف پوشاندن سر و بدن، مصداق حجاب کامل محسوب نمی‌شود.
حتی ممکن است زنی با داشتن چادر نیز بی‌حجاب شمرده شود؛ یا اینکه مثلا نقاب زده باشد اما در مقابل نامحرم با کرشمه صحبت کند که در این صورت نیز بی‌حجاب است.
در نتیجه حجاب صرفاً به معنای پوشش نیست؛ بلکه زن به طور مطلق نباید زینت خود را به نامحرم نشان دهد!
تعیین مصداق زینت برای بانوان
تعیین مصداق زینت که زن باید آن را از نامحرم مخفی نگاه دارد:
به حکم روایات و قرآن و غریزۀ انسانی، زینت زن تمام بدن و زیور آلات و آرایش او است.
بدن زن‌ها زینت است؛ چراکه در روایات از بدن زنان به عورت (2) تعبیر شده است که باید پوشیده باشد. (3) در آیۀ فوق‌الذکر به صراحت آمده است که زنان باید با روسری گردن و سینه خود را بپوشانند که دستور به پوشش این مواضع، نشانۀ زینت بودنِ بدن زنان است.
علاوه بر این در سورۀ احزاب نیز که بحث «جلباب» مطرح شده است، دستور رسیده که زنان بدن‌های خود را به طور کامل بپوشانند. واجب بودن پوشش زیور آلات نیز با بحث خلخال که در قرآن مطرح شده است به دست می‌آید. بنابراین فهمیده می‌شود که کفش‌های پاشنه بلندی که یک نوع زینت و خودنمایی است، با مفهوم حجاب سازگاری ندارد!
آرایش زنان و مصادیق زینت
آرایش‌هایی که زن‌ها استفاده می‌کنند نیز جزو زینت آنان است که باید بپوشانند. این مسئله در روایات نیز مطرح شده است. البته این آرایش بستگی به عرف دارد که در هر زمان آرایش متناسب با همان زمان مراد بوده است.
در این صورت اگر زنی النگو را بر روی ساق دست که نوعی پوشش است بیاندازد، باز هم خلاف دستور پوشاندن زینت و مفهوم حجاب عمل کرده و بی‌حجاب محسوب می‌شود!
در جمله «الّا مٰاظَهَرَ مِنهٰا» (4) از آیات قرآن، بحث‌های زیادی شده و بعضی مراد از آن را «وجه و کَفّین» یا «سرمه» گرفتند. بعضی نیز مراد از آن را «چادر زیبا» گرفتند که نیاز به بررسی دارد.
پانوشت:
(۱) نور/۳۱
(2) مراد از عورت، چیزهایی است که آشکار شدن آن خلاف حیا باشد و در صدق عنوان عورت، فرقی بین زن و مرد نمی‌کند.
(3) وسائل الشیعه ج ۲۰ ص۶۶، بحار الانوار ج ۱۰۰ ص۲۵۲
(4) نور/ ۳۱
