مقتل أصبغ بن نباته، اولین مقتل‌نویس

• نخستین مقتل‌نویسی‌ها
• گوی سبقت از آنِ أصبغ بن نباته
• حضور أصبغ بن نباته در کربلا؟

در جلسۀ گذشته دربارۀ مفهوم مقتل، زمان نوشتن، کمیابی و دسترسی کتب مقاتل پرداختیم. در این مجال به شناخت اولین کتب مقاتل می‌پردازیم. یکی از آنها کتاب “مقتل الحسین” علیه‌السلام نوشتۀ أصبغ بن نباته مشاجعی است.

اولین مقتل‌نویسی‌ها

تعدادی از اولین کتاب‌های مقتل‌نویسی که به رشتۀ تحریر در آمده‌اند، عبارت‌اند از:

• مقتل الحسین علیه‌السلام أصبغ بن نباته؛
• مقتل الحسین علیه‌السلام أبی‌مخنف؛
  لوط بن یحیی ازدی. در تمام مقاتل موجود توجه فراوانی به این شخصیت شده است.
• ترجمه الحسین و مقتله؛ ابن سعد (ذیل کتاب طبقات ابن سعد)
• ترجمه و مقتل امام حسین علیه‌السلام؛ بلاذری (ذیل کتاب انساب الأشراف)
• گزارش قیام کربلا در کتاب أخبار الطوال دینوری
• فتوحات ابن أعثم

گوی سبقت از آنِ أصبغ بن نباته

اولین مقتل الحسین علیه‌السلام از نویسندگان شیعه به رشتۀ تحریر در آمده است.
مرحوم شیخ طوسی در فهرست خود به سندی که هفت واسطه دارد، نقل می‌کند که أصبغ بن نباته مشاجعی نوشته‌ای در مقتل الحسین علیه‌السلام داشته است.

بدون تردید أصبغ بن نُباته از اصحاب امیرالمؤمنین علیه‌السلام و از ثقات است. أصبغ اهل نوشتن بوده و جریان جنگ صفین و جمل و نامۀ امیرالمؤمنین به معاویه و نامۀ آن حضرت به محمد فرزندشان را ثبت کرده است.

حضور أصبغ بن نباته در کربلا؟

اما آیا أصبغ در زمان واقعۀ کربلا زنده بوده است یا نه؟ پاسخ معلوم نیست! اما به هر حال مرحوم شیخ طوسی نوشته ‌است که احتمالا أصبغ بن نباته، گزارش شهادت امام حسین علیه‌السلام را از اطرافیان و دوستان و مردمی که در جریان کربلا حضور داشته‌اند شنیده و گزارش‌هایی را جمع‌آوری کرده است.

البته شیخ صدوق احتمال می‌دهد که أصبغ بن نباته کربلا را درک نکرده باشد و کتاب او توسط فرزندش قاسم نوشته شده است؛ البته این احتمال هم بعید نیست. زیرا وی از پدرش در زمینه نویسندگی بهره‌ برده بود. بخصوص اینکه در هیچ یک از روایاتی که از أصبغ بن نباته در کتب ما است، گزارشی از کربلا به چشم نمی‌‌خورد.

البته مرحوم آقا بزرگ تهرانی، عُمرِ أصبغ بن نباته را طولانی دانسته و بیش از 90 سال ذکر کرده است. گزارش أصبغ از زمان حجاج، حیات وی را در سال 61 تایید می‌کند و از همین رو این امکان را داشته که این کتاب را بنویسد.