مقدمه:
بر اساس فرمایش پیامبر اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در خطبۀ غدیر، منکر فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام مورد غضب و لعنت خدا است. ایشان در ادامه به معرفی جنب اللّٰه و تفسیر این مقام در قرآن پرداختند.
در این درس به معرفی و توضیح مقام شامخ” جنب اللّٰه ” و ” حبیب اللّٰه “می‌پردازیم.
فهرست مطالبی که در این مقاله با آن آشنا می‌‌شوید:
- امیرالمؤمنین علیه‌السلام، جنب الله در قرآن
- انحصار «جنب اللّٰه» بودن برای نبی و وصی
- نبود حجاب میان خدا و جنب اللّٰه
- معراج، تجلی محبت میان خدا و نبی و وصی
امیرالمؤمنین علیه‌السلام، جنب اللّٰه در قرآن
مَعاشِرَ النّاسِ اِنَّهُ جَنْبُ اللّٰه الَّذى ذَكَرَ فى كِتابِهِ الْعَزیزِ فَقالَ تَعالى مُخْبِراً عَمَّنْ یُخالِفُهُ: اَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتا عَلى ما فَرَّطْتُ فى جَنْبِ اللّٰه (1)
متن خطبۀ غدیر
جنب اللّٰه که در قرآن کریم بیان شده و روز قیامت انسان‌ها بخاطر تفریط و کوتاهی در رابطه با او افسوس می‌خوردند، کسی نیست جز امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
خود امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز در بعضی از خطبه‌هایشان، خود را جنب اللّٰه معرفی کرده‌اند. (2)
انحصار «جنب اللّٰه» بودن برای نبی و وصی
جنب اللّٰه همان مقام «حبیب اللّٰه» بودن است. این مقام در مورد هیچ یک از اوصیای قبل و حتی در رابطه با ائمّۀ بعد علیهم‌السلام نیز بیان نشده است. این مقام فقط اختصاص به رسول‌خدا و امیرالمؤمنین سلام‌اللّٰه‌علیهماوآلهما دارد.
مقامات الاهی در اولین مرتبه از نبوت آغاز شده و رتبه‌های بالاتر به جایگاه رسالت، خُلَّت و پس از آن امامت و سپس حبیب اللّٰه بودن می‌رسد.
هیچ یک از انبیای قبل به درجۀ «حبیب اللّٰه» بودن نرسیده‌اند؛ چون این مقام با خلقت اوّلیه ارتباط دارد. تنها امیرالمؤمنین و رسول اکرم سلام‌اللّٰه‌علیهماوآلهما هستند که در آن زمان، چنین مقامی داشتند.
بنابراین میان رسول‌خدا و امیرالمؤمنین سلام‌اللّٰه‌علیهماوآلهما با حضرت حق، هیچ حجابی نیست. به علاوه میان ایشان با حضرت حق، نور جداگانه‌ای به عنوان حجاب یا واسطه وجود ندارد؛ بلکه ایشان خودِ نور هستند.
اولین مخلوق خدا، نور وجود مقدس ایشان بود و از همان لحظه به عنوان “نبی” و “وصی” تشخص یافتند. (3)
نبود حجاب میان خدا و جنب اللّٰه
بنا بر آنچه گفتیم، جنب اللّٰه به آن شخصیتی است که بی‌واسطه از خداوند فیض دریافت می‌کند.
خداوند انوار مقدسی را آفرید که برایش محبوب و دوست‌داشتنی بودند؛ از همین رو پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین سلام‌اللّٰه‌علیهماوآلهما، حبیب اللّٰه هستند. پس آموختیم که مقام «حبیب اللّٰه» با مقام «جنب اللّٰه» بودن، یکی است.
آن انوار مقدّسه خلق شده‌اند که مخصوص و متعلق به خداوند باشند؛ گرچه امر هدایت ما را به عهده گرفته‌اند ولی برای ما خلق نشده‌اند!
معراج، تجلی محبت میان خدا و نبی و وصی
در جریان شب معراج وقتی رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآلهو جبرئیل به سدرة المنتهی رسیدند، جبرئیل به ایشان عرضه داشت: من اگر بند انگشتی جلوتر بروم، بال‌هایم خواهند سوخت. (4)
رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به تنهایی وارد سدرة المنتهی شدند. آنجا مکانی بود که خداوند با رسول خود صحبت کرد و در وصف او واژۀ «حبیب» را به کار برد و فرمود: ای حبیب من!
در آن لحظه تن صدایی که خداوند با رسولش صحبت کرد، صدای مبارک امیرالمؤمنین علیه‌السلام بود. (5)
صوفیه نیز به این جریان مطلبی اضافه کرده و می‌گویند: وقتی رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به معراج رفتند، دیدند که امیرالمؤمنین علیه‌السلام زودتر از ایشان آنجا حضور دارند! و این خود حضرت امیر علیه‌السلام بودند که با پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله صحبت کردند!
ولی آنچه در کتب ما وجود دارد این است که خدا به وسیلۀ آفریدن صدایی همچون صوت امیرالمؤمنین علیه‌السلام با حضرت رسول صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله سخن گفت
رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله دیدند که صدا، صدای حضرت امیر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله است، از همین رو پرسیدند: خدایا! تو با من صحبت می‌کنی یا علی؟!
خداوند متعال به پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله خطاب کرد: من به قلب تو نگاه کردم و دیدم که در قلبت محبوب‌تر از علی بن أبی‌طالب نیست؛ به همین دلیل صوتی همجون صدای او خلق کردم تا با تو سخن بگویم. (6)
پانوشت:
(1) زمر/۵۶
(2) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۴ ص۹ و ج ۲۴ ص ۱۹۱ و ج ۳۹ ص۸۹
(3) علامه مجلسی، بحارالأنوار،ج۲۶ ص۳
(4) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ۱۸ ص۳۸۲
(5) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۳۸ ص۳۱۲
(6) علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۸ ص۳۸۶
