- محمد بن سائب کلبی پیش‌کسوت مقتل‌نویسی
- شخصیت‌شناسی هشام کلبی
- آثار کلبی مقتل‌نویس
- جایگاه هشام از دیدگاه علما
- نقاط قوت هشام کلبی | عنایت امام صادق علیه‌السلام
- مقتل‌نویسی هشام بن محمد کلبی
هشام کلبی فرزند محمد بن سائب کلبی کوفی است. هشام جدا از مقتل‌نویسی، همچون پدرش، از پیش‌کسوتان نسب شناسی نیز بوده است.
محمد بن سائب کلبی پیش‌کسوت مقتل‌نویسی
محمد بن سائب کلبی، پدر هشام، در سال ۱۴۶ق درگذشت. وی مؤلف کتاب احکام القرآن است. او در زمینۀ تفسیر قرآن نیز کتابی دارد که عالمان بسیاری آن را ستوده‌اند. او در اخبار عرب و نسبشناسی و برخی از علوم دیگر نیز دستی داشته و از همین رو او را علامه نیز می‌خواندند.
شخصیت‌شناسی هشام کلبی
خداوند به محمد بن سائب پسری به نام هشام داد. علاقۀ فرزند به فعالیت پدر سبب گشت تا هشام علاوه بر مقتل‌نویسی در زمینه نسبشناسی نیز فعالیت کند و حتی از پدرش نیز پیشی بگیرد.
وی آثار متعددی داشته که اکثر آنها به دست ما نرسیده است. اما با بررسی نوشته‌های او و مشاهدۀ آمار صدوپنجاه تألیف او، به قوت و همت او پی خواهیم برد. هشام کلبی در این زمینه از ابوالحسن نسابه و از اخبار و آثار نویسندگان زیادی بهره برده است.
اکثر کتب وی در زمینه نسبشناسی است که حتی در انساب اسب‌های عرب نیز تحقیقی داشته و صاحب تألیف بوده است.
آثار کلبی مقتل‌نویس
جمهرة انساب العرب، اخبار بنی تغلب، جنگ‌های جمل، مقتل حجر بن عدی، مقتل عثمان، مقتل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مقتل الحسین علیه‌السلام و اسواق العرب از آثار او است. او همچنین النسب الکبیر مختصر شدۀ اسواق العرب، اصنام و کتبی در مغازی و اخبار نیز نوشته است.
بعضی از کتب هشام موجود نیست اما منقولات دیگران از او فراوان است.
جایگاه هشام از دیدگاه علما
هشام بن محمد کلبی به اتفاق فریقین عالم بزرگواری بوده که به فضل و علم و معرفت به ایام و انساب شهرت داشته است. او همچنین از حافظان روایات نیز به شمار می‌آمده است.
اگرچه نسب‌شناسان عامه او را به تشیع و غلوّ منتسب می‌کنند اما هیچ‌یک فضل او را انکار نکرده‌اند. برخی نیز در عین نقل نکردن روایات او، از توجه به کتاب وی غافل نبوده‌اند.
در آخر به اعتراف بسیاری همچون ابن ندیم در فهرست، ابن خلکان در وفیات الأعیان، ذهبی در میزان الإعتدال و ابن حجر در لسان المیزان، هشام کلبی از پیشگامان علم نسبشناسی بوده است.
هشام کلبی، اخباری نیز بوده است؛ به این معنا که از کتب دیگر روایات را مشاهده و نقل می‌کرده است.
در نتیجه می‌توان گفت که شیعه و سنی همه اعتراف می‌کنند که ما در نسبشناسی از او بی‌نیاز نخواهیم بود.
هشام بن محمد بن سائب کلبی در سال ۲۰۴ق و به نقلی 206ق دار فانی را وداع گفت.
نقاط قوت هشام کلبی
- تسلط به زبان فارسی؛
وی توانسته کتب نسبشناسی فارسی را نیز تهیه و از آنها بهره ببرد. - حافظۀ بسیار قوی؛
نقل است که عموی وی با حالت تحقیر به او گفت: چرا قرآن را حفظ نکردی؟! هشام نیز در طی سه روز قرآن را حفظ کرد که این موجب تعجب پدر گشت. در ادامه پدر هشام گفت: از کسی که امام صادق علیه‌السلام برای او دعا کرده، تعجبی نیست! زیرا در جریانی مریض و دچار فراموشی شد و حافظه‌اش را از دست داد. بعد خدمت امام صادق علیه‌السلام آمد و حضرت یک کاسه آب به او دادند که سبب تقویت حافظه‌اش شد. - صحابی امام صادق علیه‌السلام بودن؛
این مقتل‌نویس قدیمی از اصحاب امام صادق علیه‌السلام بوده است. برخی نیز او را از اصحاب امام کاظم علیه‌السلام نام برده‌اند که این نشان از محبت و ارادت او به اهل‌بیت علیهم‌السلام است. - بهره‌وری دیگر نسب‌شناسان از او؛
نسب شناسان پس از او همچون ابوالعباس عبدالله بن اسحاق مکاری، احمد بن محمد جهمی و ابوالحسن نسابه از آثار هشام بهره برده‌اند. - شیعه خواندن وی؛
علمای شیعه همچون مرحوم نجاشی او را شیعه دانسته‌اند.(1) - نداشتن روایتی در نقص به امیرالمومنین علیه‌السلام؛
وی در نگارش خود به نام عیوب الأصحاب در موضوع بدی‌های اصحاب، هیچ نقیصه‌ای در حق امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل نکرده است. - تشیع و اتهام به غلو؛
عالمان افراطی و غیرافراطی عامه در عین پذیرش وی در نسب شناسی، او را شیعه دانسته و حتی در تشیع، او را متهم به غلوّ کرده‌اند. - نسل‌ونسب هدایت شده و مؤمن؛
پدر، پدربزرگ، خانواده و اطرافیان او در مسیر هدایت بودند و حتی اجداد او در جنگ جمل در کنار امیرالمؤمنین علیه‌السلام حضور داشتند.
پدر ، پدربزرگ، خانواده و اطرافیان او در مسیر هدایت بودند و حتی اجداد او در جنگ جمل در کنار امیرالمومنین علیه السلام حضور داشتند.
البته معتقدیم که شرکت در جنگ جمل، دلیل بر تشیع افراد نیست زیرا در آن زمان امیرالمومنین علیه السلام خلیفه بودند و اگر بر خلاف دستورات ایشان عمل می شد از امنیت خارج می شدند و او را خارج شده بر خلیفه می‌دانستند. به همین دلیل در جنگ جمل شمر نیز در لشکر حضرت حضور داشت.
در نتیجه باید گفت: شرکت در جنگ جمل در رکاب امیرالمومنین علیه السلام فقط یک نقطه قوت است نه دلیل بر شیعه بودن کسی. - نقل جریاناتی از او و پدرش که نشان از علاقه آن دو به امیرالمومنین است؛
- زندگی در کوفه؛
سکونت او در کوفه، شیعه بودن او را تقویت می‌کند. - نسب عمر بن خطاب را نقل کرده و بیان می‌کند که صهاک چگونه فرد پلیدی بوده است.
در نتیجه با توجه به تصریحات و شواهد موجود، شیعه بودن او دارای قوت است.
مقتل‌نویسی هشام بن محمد کلبی
در زندگی هشام بن محمد کلبی نکته منفی و ضعف وجود ندارد و در نتیجه هشام از اولین کسانی است که مقتل‌نویسی را آغاز کرده است. او در قرن دوم کتبی درزمینه مقتل تألیف کرده است. شواهدی وجود دارد که مشخص می‌کند وی در مقتل خود از اخبار أبی‌مخنف بهره برده است.
طبری نیز توسط هشام از أبی‌مخنف روایات را نقل کرده است.
پانوشت:
(1) مرحوم نجاشی جریان بیماری او را نقل می‌کند و آن را شاهد بر شیعه بودن او می‌داند.
