سرزمین فدک، هدیۀ پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها بود نه ارث. این ملک توسط ابوبکر و عمر به ادعای اینکه فیء و مال همه مسلمانان است غصب شد. در تمام محاکم قضایی، عُقلا از مدعیِ مال درخواست شاهد می‌کنند، اما در دادگاه ابوبکر این‌طور نبود! وی از حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها برای ملکیت تحت تصرف، شاهد خواست و فدک را غصب کرد!
در این مقاله با این مطالب بیشتر آشنا می‌شوید:
- فدک، هدیۀ پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها
- جریان غصب فدک در کتاب احتجاج
- درخواست شاهد از حضرت زهرا توسط ابوبکر!
- جسارت عمر به حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها و نفرین آن حضرت
- مخالفت ابوبکر با آیۀ تطهیر و عصمت حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها
- نادرستی شاهد خواستن از پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله
فدک، هدیۀ پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها
فدک هدیه‌ای بود که پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها بخشیدند. این هدیه 4 سال در دست ایشان بود و از آن استفاده می‌کردند و به‌هیچ‌وجه نمی‌توان آن را ارث دانست.
فدک و باغ‌های فراوانی که متعلق به حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها بود، توسط ابوبکر و عمر دزدیده شد. این سرزمین آب فراوان و ثروت بسیاری داشت و درآمد سالیانۀ آن به 81000 سکه طلا می‌رسید.
جریان غصب فدک در کتاب احتجاج
مطابق روایت امام صادق علیه‌السلام در کتاب احتجاج مرحوم طبرسی، جریان غصب فدکحضرت زهرا علیها السلام چنین نقل شده است:
- عن حماد بن عثمان عن ابی عبد الله علیه‌السلام قال: لمّا بُویِعَ أبوبکر و استقام له الامر علی جمیع المهاجرین والانصار بعث إلی فدک من أخرَجَ وکیل فاطمه علیها السلام بنت رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله منها
طبرسی، احتجاج، ج1 ص80
پس از بیعت با ابوبکر وقتی امور به سامان شد و مهاجرین و انصار ساکت شدند، ابوبکر عده‌ای را به فدک فرستاد تا وکلای حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها را از آنجا بیرون کنند.
غصب فدک اولین اقدام دولت ابی‌بکر
اولین اقدام ابوبکر و عمر پس از غصب خلافت، غصب فدک بود. آن دو این سرزمین را پس از غصب به مردم و سران قبایل می‌فروختند.
در ادامۀ روایت امام صادق علیه‌السلام آمده است:
فجائت فاطمه الزهرا علیها السلام إلی أبی‌بکر ثم قالت لم تَمنَعُنی میراثی من ابی رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله و أخرجتَ وکیلی من فدک و قد جعلها لی رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بأمر الله تعالی
حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها نزد ابوبکر آمدند و فرمودند: چرا مرا از ارث پدرم رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله که به من رسیده، منع می‌کنی؟! چرا وکلای مرا از فدک بیرون کردی؟! چرا فدک را غصب کردی؟! فدک را پدرم رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به امر خداوند متعال به من هدیه داده بود.
معنای «میراث» در عبارت ارث فدک
واژۀ «میراث» با توجه به سیاق قبل و بعد، گاهی به معنای مشهور یعنی ارث و گاهی اعم از آن و به معنای هر چیزی است که از پدر به فرزند برسد، حتی اگر پدر در قید حیات آن را به فرزند خود بخشیده باشد. به عنوان مثال پسری که از پدر خود انگشتری هدیه گرفته می‌تواند بگوید که این ارث پدرم است. اینجا که حضرت می‌فرمایند «ارث من از پیامبر» به همان معنای دوم آمده نه به معنای مشهور و ارث اصطلاحی.
درخواست شاهد از حضرت زهرا توسط ابوبکر!
- فقال هاتی علی ذلک بشُهودٍ ! فجائَت بأمِّ أیمن فقالت له أم أیمن لا اَشهَدُ یا أبابکر حتی أحتَجَّ علیک بما قال رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله اُنشِدُکَ بالله ألستَ تعلم أنَّ رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله قال: أم أیمن امرأهٌ من أهل الجنه ؟! فقال: بلی. قالت فأشهد أن الله عز و جل اَوحی إلی رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله وَآتِ ذَا القُربی حَقّهُ فجعل فدکاً لها طُعمةً بأمر الله فجاء علی علیه‌السلام فشهد بمثل ذلک فکتب لها کتاباً و دَفَعَهُ إلیها
ابوبکر در جواب حضرت گفت:
اگر فدک مال شما است، شاهد بیاور! حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها، ام ایمن همسر پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله را آوردند.
ام أیمَن خطاب به ابوبکر گفت: تو را به خدا قسم می‌دهم! آیا تو از پیامبر نشنیدی که فرمودند: ام أیمَن إمراة من اهل الجنة
ابوبکر گفت: بله شنیده‌ام.
ام ایمن بلافاصله گفت: شهادت می‌دهم که خداوند به رسولش وحی کرد و فرمود:
و آتِ ذا القربی حقه! بعد پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله فدک را به حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها هدیه دادند و این هدیه به امر خداوند بود.
پس از او نیز امیرالمؤمنین علیه‌السلام شهادت دادند که فدک هدیه و ارث پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله و ملک حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها است. در این نقل آمده است که ابوبکر نتوانست چیزی بگوید و نامه‌ای نوشت که فدک را به حضرت برگردانند و از غصب آن منصرف شد.
جسارت عمر به حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها و نفرین آن حضرت
- فدخل عمر فقال ما هذا الکتاب؟ فأخذ عمر الکتاب من فاطمه فَتَفَلَ فیه و مَزَّقَهُ فخرجت فاطمه علیها السلام تبکی فلما کان بعد ذلک جاء علی علیه‌السلام إلی أبی‌بکر و هو فی المسجد و حوله المهاجرون و الانصار. فقال یا ابابکر لم منعت فاطمه میراثها من رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله و قد مَلَکَّتهُ فی حیاة رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله فقال ابوبکر هذا فیء للمسلمین فإن أقامت شهوداً أن رسول الله جعله لها و إلا فلا حقَّ لها فیه. فقال امیرالمؤمنین علیه‌السلام یا ابابکر تحکم فینا بخلاف حکم الله فی المسلمین
طبرسی، احتجاج، ج1 ص80
عمر بن خطاب وارد شد و نامه را گرفت و آب دهان برآن انداخت و پاره کرد. حضرت با گریه خارج شدند و فرمودند:
خدا شکمت را همان‌طور که نامۀ مرا پاره کردی، پاره پاره کند!
مدتی پس از این جریان، امیرالمؤمنین علیه‌السلام به مسجد نزد ابوبکر و مهاجرین و انصار رفتند.
حضرت امیر علیه‌السلام خطاب به ابوبکر فرمودند:
چرا فاطمه زهرا را از فدک و ارث پدرش منع کردی درحالی که پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله آن را در زمان حیات به ملک او در آورده بود؟ چرا فدک را غصب کردی؟!
ابوبکر گفت:
این فدک ملک همۀ مسلمانان است. شاهدی بیاور که فدک را پیامبر به دخترش به ارث یا هدیه داده و الا برای تو نیست!
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: آیا بر خلاف حکم خدا در بین مسلمانان حکم می‌کنی؟! آیا برای چیزی که در تملک کسی است، بیّنه می‌خواهی؟!
غصب فدک؛ نادیده گرفتن قاعدۀ حقوقی «یَد» در مالکیت
قاعدۀ فقهی و حقوقی یَد می‌گوید آنچه در دست من است، شاهد بر ملکیت من است و اگر کسی برای خودش ادعای ملکیت آن را کند، باید شاهد بیاورد؛ چون بر خلاف اصل ید ادعا کرده است.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ابوبکر فرمودند: بر فرض اینکه بیّنه بگوید فدک ملک حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیه نیست، تو حرف بینه را می‌پذیری یا حرف حضرت فاطمه سلام‌اللّٰه‌علیها را؟
اینجا ابوبکر حس کرد که جریان از چه قرار است و در پاسخ گفت: ما قدرت نداریم که با شما بحث کنیم. اگر شاهد عادلی بیاوری فدک را به تو می‌دهم، در غیر این صورت حقی برای تو و فاطمه نیست!
مخالفت ابوبکر با آیۀ تطهیر و عصمت حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها
- فقال امیرالمؤمنین علیه‌السلام یا ابابکر تقرأ کتاب الله؟! قال: نعم. قال: اخبرنی عن قول الله عز و جل إِنّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرّجسَ أَهلَ البَیتِ وَ یُطَهّرَکُم تَطهِیراً. فیمن نزلت فینا أم فی غیرنا؟! قال بل فیکم. قال: فلو أن شهوداً شهدوا علی فاطمه بنت رسول الله صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بفاحشة ما کنت صانعا بها ؟! قال: کنت اٌقیم علیها الحد کما اٌقیمُهٌ علی نساء المسلمین! قال: إذن کنت عند الله من الکافرین. قال: و لم؟ قال: لأنّک رددت شهادهَ الله لها بالطهارة و قبلت شهادة الناس علیها. کما رددتَ حکم الله و حُکم رسوله أن جعل لها فدکا قد قَبَضَتهُ فی حیاته ثم قبلت شهادة أعرابی بائلٍ علی عقبیه علیها و اخذتَ منها فدکاً و زعمتَ أنَّه فَیءٌ للمسلمین؟!
امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ابوبکر فرمودند: قرآن خوانده‌ای؟ به من خبر بده که آیۀ «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل‌البیت» در شأن چه کسانی نازل شده است؟
ابوبکر گفت: درباره شما… !
حضرت فرمودند: پس اگر دو شاهد شهادت بدهند که حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها گناه کرده است با آن‌ها چه می‌کنی؟
ابوبکر گفت: من بر فاطمه زهرا حدّ می‌زنم؛ همان‌طور که بر دیگر زنان حد جاری می‌کنم!
حضرت فرمودند: إذن کنتَ عند الله من الکافرین
پس در این صورت تو کافر شده‌ای!
ابوبکر گفت: چرا؟
حضرت فرمودند: زیرا شهادت خدا و رسولش به طهارت حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها را انکار کرده و شهادت دیگری را بر طهارت نداشتن وی پذیرفته‌ای.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: رسول خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله فدک را به حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها هدیه داد و عوامل ایشان در زمان خود پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بر فدک تصرف داشتند!
اگر تو سخن حضرت زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها که خدا به طهارت و پاکی وی حکم کرده را رد کنی و سخن اعرابی بیابان گردی که بر پاشنه پایش بول می‌کند را قبول کنی از دین خدا خارج شده‌ای! در واقع همین که کسی سخن حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها را رد کند، کافر و مرتد است؛ هرچند فدک را غصب نکرده بودند.
نادرستی شاهد خواستن از پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله
مردی اعرابی سوار بر شتر به نزد پیامبر اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله آمد و گفت: شترم را می‌فروشم. پیامبر هم شتر او را خریدند. ولی اعرابی از تحویل دادن شتر امتناع کرد!
حضرت جلوی او را گرفتند. او گفت: من این شتر و پول‌ها را در دست دارم پس مال من است. اگر مدعی ملکیت آن‌هاهستی، باید شاهد بیاوری!
شخصی جلو آمد و دربارۀ این معامله گفت: شتر در تصرف این مرد است پس او مالک آن است. بدین وسیله سخن رسول خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله را رد کرد.
لحظاتی بعد امیرالمؤمنین علیه‌السلام آمدند و با مشاهدل این جریان فرمودند:
پول‌ها مال توست ولی شتر مال رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله است.
آن مرد قبول نکرد و حضرت امیر علیه‌السلام نیز با زور شمشیر شتر را از او گرفتند.
رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله فرمودند: علی جان! چطور چنین شهادتی دادی؟ حضرت امیر علیه‌السلام فرمودند:
ما در امری عظیم‌تر که همانا رسالت شما بود، شما را تصدیق کردیم پس چطور در اینچنین مسئله‌ای شهادت ندهیم و شما را تصدیق نکنیم؟!
بنابراین می‌فهمیم که رد کنندۀ سخن خدا و رسول و قرآن، کافر است. کسی که شهادت قرآن و پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله بر صداقت حضرت فاطمه زهرا سلام‌اللّٰه‌علیها را نپذیرد و فدک، هدیۀ پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به آن حضرت، را غصب کند، قطعا کافر است.
