رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر مشهور به سید بن طاووس در ۱۵ محرم سال ۵۸۹ق در حله متولد و در سال ۶۶۴ق دار فانی را وداع گفت. نگاشتۀ او در مقتل الحسین علیه‌السلام معروف و مشهور به “لهوف” است.
- نام‌گذاری کتاب لهوف و ترجمۀ آن
- روش مقتل‌نویسی لهوف
- اساتید و شاگردان سید بن طاووس
- ویژگی‌های کتاب لهوف
نام‌گذاری کتاب لهوف و ترجمۀ آن
لهوف نامی است که اخیرا بر این کتاب نهاده شده و نام اصلی این اثر “الملهوف فی قتل الطفوف” به معنای “آه سوزان بر کشته شدگان دشت خشک” است.
لهوف ترجمه‌های متعددی دارد. از آن میان می‌توان به ترجمۀ سید محمد قمی و عباس عزیزی اشاره کرد. برای این اثر تحقیقاتی نیز انجام شده و برخی این کتاب را به صورت منظومه‌ای به چاپ رساندند.
روش مقتل‌نویسی لهوف
روش مقتل‌نویسی سید بن طاووس در این کتاب، نقل اتفاقات به صورت داستانی و متصل بوده تا ذهن خواننده را از تشویش دور نگه دارد. از همین رو نویسنده از ذکر سند اجتناب و تنها آخر سند را ذکر می‌کند.
سید بن طاووس صاحب کتب نیکو و مشهوری همچون “مصباح الزائر” است که خواننده را از مراجعه به دیگر کتاب‌های ادعیه بی‌نیاز می‌کند.
اساتید و شاگردان سید بن طاووس
اساتید سید بن طاووس را می‌توان پدر و جد بزرگوار ایشان (1) و ابن نمای حلی صاحب کتاب “مثیر الأحزان و منیر سبل الأشجان”دانست.
جلسات درسی نویسندۀ کتاب مقتل لهوف مجتهد پرور بوده و شاگردانی همچون علی بن عیسی اربلی، حسن بن داوود حلی، سدید الدین حلی و علامه حلی را می‌توان برای ایشان برشمرد.
در مقام و عظمت سید همین بس که در کتاب “کشف المحجة“ذیل نامه‌ای به فرزندشان می‌فرمایند:
«پسرم من آنقدر امام زمان علیه‌السلام را ملاقات کرده‌ام که صدای ایشان را می‌شناسم.»
سید بن طاووس ابتدا علم‌آموزی را در حله و در محضر پدر و پدربزرگ آغاز نمود. وی پس از آن برای ادامه تحصیل به کاظمین (2) سفر کرد و پس از ازدواج به بغداد رفت. وی پس از دوره‌ای ۱۵ ساله در مسیر شاگرد پروری، سرانجام در سال ۶۶۴ق دار فانی را وداع گفت و در جوار حرم علوی به خاک سپرده شد.
لهوف از کتاب‌های قدیمی و مورد توجه شیعه با کم‌ترین اشکال و نقد می‌باشد که به موضوع “مقتل الحسین” پرداخته است.
ویژگی‌های کتاب لهوف
- کتابی است با کم‌ترین نقد و اشکال
- پرهیز از مطالب اغراق‌آمیز
- ذکر مطالبی از قبیل علت عزاداری، عظمت امام حسین علیه‌السلام و ثواب گریه در مقدمۀ کتاب
- ذکر سبب تألیف اثر یعنی بی‌نیازی از دیگر مقاتل
توجه و دقت در این نکته که ایشان مصون از خطا نبوده لذا ضروری است نسبت به منقولات وی دقت و بررسی کافی داشته باشیم. نویسندۀ اثر خود را در قالب سه مسلک ارائه می‌کند:
- مسلک اول: از مدینه تا کربلا
- مسلک دوم: جریان کربلا و شهادت
- مسلک سوم: جریان اسارت
کلمه “مسلک” جنبه عرفانی داشته و حکم دقت در این کتاب را پررنگ می‌نماید. به علاوه آنکه ایشان در اوایل لهوف هدف امام حسین علیه‌السلام را شهادت بیان کرده و آن را سبب کمال امام علیه‌السلام دانسته و می‌گوید:
اصل اولی با توجه به ترفیع و کمال امام در کربلا، خوشحالی و شادی ما است اما به دلیل روایات دال بر وظیفۀ عزاداری در این ایام به عزاداری برای سیدالشهدا علیه‌السلام می‌پردازیم.
۵. سبک منحصربه‌فرد و رمان‌گونه در مقتل‌نویسی؛ ایشان یک نقل را به صورت داستانی و پیوسته آورده است.
6. عدم ذکر سند و مختصرنویسی.
7. در عین اختصار، جریانات کربلا را به صورت کامل از مدینه تا بازگشت اسیران به مدینه نقل می‌کند.
8. ترجمه توسط سید بهاءالدین مختاری در عصر صفویه و توجه عامۀ مردم به آن.
جالب است بدانیم که در عصر سید بن طاووس در افغانستان کتب مقتل بی پایه و اساس و بدون سند نوشته می‌شد.
آمادگی یاری امام حسین علیه‌السلام توسط ملائکه و اجنه
سید بن طاووس در این اثر، جریان حضور ملائکه و اجنه در کربلا برای یاری امام حسین علیه‌السلام و پاسخ امام به آنان را آورده که فرمودند:
«من در قتل دشمنان به طریق غیر عادی، تواناتر از شما هستم.»
آنان در ادامه با اصرا به حضرت عرضه داشتند:
ما الان باید از شما دفاع کنیم ولو اینکه شما اجازه ندهید.
آنان باز هم با همان پاسخ امام حسین علیه‌السلام مواجه شدند و از اقدام آنان جلوگیری شد.
پانوشت
- ورام بن أبی‌فراز جد ایشان از افرادی بلند مرتبه بود؛ به نحوی که سید بن طاووس در مسئلۀ مشروعیت گذاشتن سنگ عقیق در دهان میت، بیان می‌کند: از آن جهت که جد من چنین وصیتی کرده و ایشان بدون سند هیج حرفی بیان نمی‌کند، بنابراین این عمل قابل استناد به شارع است.
- در آن زمان کاظمین از جهت قوت علمی از بقیه شهر‌های عراق درجۀ والاتری داشته است.
