مقدمه:
آنچه در این مقاله به آن خواهیم پرداخت بررسی شخصیت عبداللّٰه بن جعفر رحمة‌اللّٰه‌علیه و جایگاه وی نزد ائمه علیهم‌السلام است. پرسش این است که چرا عبداللّٰه بن جعفر با امام حسین علیه‌السلام نماند و در کربلا حضور نداشت؟ آیا باید او را گناه‌کار بدانیم؟
سر فصل مطالب این مقاله:
- زندگی‌نامۀ عبداللّٰه بن جعفر
- حضور عبداللّٰه بن جعفر در جنگ‌ها
- شواهد مبرا کردن عبداللّٰه بن جعفر از اتهامات
- پانوشت
زندگی‌نامۀ عبداللّٰه بن جعفر
مطالعه در کودکی و بزرگسالی عبداللّٰه برای ما روشن می‌کند که ایشان همیشه درمسیر حق بوده است. او اولین مولود جهان اسلام است. (1) او زمانی که پدرش از سوی رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به حبشه فرستاده شد در اتیوپی به دنیا آمد.
او به همراه پدر مدتی نیز در آن کشور زندگی کرد تا اینکه بنا به فرمان و نامۀ رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله به سمت مدینه حرکت کردند. آن‌ها زمانی به سپاه اسلام ملحق شدند که رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در جنگ خیبر مشغول نبرد بودند.
عبداللّٰه در آن زمان هفت سال بیشتر نداشت. پدر وی، جعفر در سال بعد در جنگ خندق به شهادت رسید. رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله نیز برای دلداری به خانه ایشان رفته و آنان را تسلی دادند.(2) آن حضرت، عبداللّٰه را با خود به مسجد بردند و روی پله اول منبر نشاندند.
پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله تقریبا دو شب او را پیش خود نگه داشتند. حضرت برای او دعای خیر کرده و فرمودند: انشاءاللّٰه خلف صالحی برای جعفر و از جهت مالی پررونق باشی! همین دعا سبب شد که او از جهت مالی پیشرفت زیادی کرده و بتواند به پیشبرد اسلام کمک کند.
حضور عبداللّٰه بن جعفر در جنگ‌ها
ایشان در جنگ جمل و صفین در رکاب امیرالمؤمنین علیه‌السلام حضور داشتند و رشادت‌های زیادی از او دیده شده است. (3) او در رکاب امام حسن و امام حسین سلام‌اللّٰه‌علیهما بود. (4) زمانی که امام حسین علیه‌السلام که از مکه به سمت کوفه حرکت کردند عبداللّٰه هفتاد سال سن داشت.
او از جهت رفتاری، همیشه با خلفا و نمایندگان آن‌ها مماشات داشته است؛ به همین خاطر توانست از عمرو بن سعید امان‌نامه بگیرد.
در کل می‌توان چند شاهد بر تبرئه عبداللّٰه بن جعفر ارائه کرد و بیان کرد که اگر ایشان به همراه امام نرفتند عذری خاص داشتند
بعضی گفته‌اند که چشم او کم‌سو بوده و از جهت قوت بدنی نیز دچار ضعیف بوده است. بعضی نیز گفته‌اند که ایشان برای حفظ خانواده قریش در مکه ماندند.
ممکن است یکی از این دو باشد.
اما آنچه که مهم است این است که یاری نکردن ایشان به گونه ای نبوده است که موجب گناه کاری ایشان یا تنها گذاشتن امام زمانشان باشد
شواهد مبرا کردن عبداللّٰه بن جعفر
1. بعد از جریان کربلا حضرت زینب به عبداللّٰه ملحق شد و با ایشان زندگی کردو اگر گنه کار بودو یا به خاطر یاری نکردند امام کافر می‌بود هرگز حضرت زینب سلام‌اللّٰه‌علیها با او زندگی نمیکردند.
2. هیچ سخنی از حضرت زینب سلام‌اللّٰه‌علیها که ایشان را مؤاخذه کرده باشد وجود ندارد یا به ما نرسیده است.
3. هیچ سخنی از اهل‌بیت علیهم‌السلام دربارۀ مؤاخذۀ عبداللّٰه در منابع روایی و تاریخی وجود ندارد.
4. عبداللّٰه دو پسر خودش را با امام حسین علیه‌السلام همراه کرد و به آن‌ها امر کرد هرگز از امام جدا نشوند.
5. وقتی که خبر شهادت امام حسین علیه‌السلام به او رسید آیۀ «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيهِ رَاجِعُون» (5) را خواند. غلاماو به نام ابوالسلاسل گفت: هر چه بر سر ما می‌آید از حسین بن علی است! عبداللّٰه ناراحت شد و نعلین خود را به سوی او پرتاب کرد و گفت: دور شو شیطان! اگر من هم بودم خودم را فدای حسین می‌کردم.
6. عبداللّٰه همیشه در تلاش بود که گزندی به امام حسین علیه‌السلام نرسد.
در نتیجه عبداللّٰه شخصیتی مورد قبول داشته و همراه نبودن او با امام حسین علیه‌السلام به خاطر دلیلی موجه بوده است.
پانوشت:
- ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۸۸۰ـ۸۸۱.
- واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۶۶ـ۷۶۷.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۲۷، ص۲۷۲.
- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۵.
- بقره/156
