جلسه پانزدهم از خطبۀ 186؛
بنابراین درست است که هر معروفی عارف می‌خواهد. اما این قاعده فراتر رفته و قابلیت شناخت را بیان می‌کند. یعنی هر حقیقتی که قابلیت شناخت را داشته باشد ولو هیچکس نباشد آن را بشناسد، باز مصنوع است. یعنی با وجود قابلیت شناخت، چه عارفی باشد چه عارفی نباشد فرقی ندارد. مصنوعیت ثابت می شود. پس می توان این قاعده را بدست آورد که حضرت حق و صانع، حقیقتی است که قابلیت شناخت در او نیست و حقیقتش، حقیقت عدم شناخت است. و حقیقت مخلوق حقیقت شناخت است.
سرفصل مهم‌ترین مطالب این مقاله:
- شناخت حقیقت؛ معیار مخلوقات
- حقیقت شناخت در خدا جاری نیست
- نور اول چه بود؟
- نحوه مخلوقیت اسم
- عارف خالق باشد یا مخلوق
- خدا معروف خودش نیست؟
شناخت حقیقت؛ معیار مخلوقات
كُلُّ مَعْرُوفٍ بِنَفْسِهِ مَصْنُوعٌ؛
گفتیم هر چیزی که قابلیت شناخته شدن داشته باشد، ولو آنکه ما آن را نشناسیم مصنوع است. در این قاعده، اینکه ما بشناسیم یا نشناسیم مهم نیست. درواقع ملاک عارف نیست معروف مهم است. مثلا حقیقتی مثل امیرالمومنین علیه السلام قطعاٌ برای ما قابل شناخت نیست. اما مهم اینست که ایشان قابلیت شناخته شدن را دارند و شخصی مثل پیامبراسلام می تواند او را بشناسد.
نکته:منظور از شناخت بنفسه، اقرار و اثبات نیست. بلکه شناخت خود شیء چه بالجزء و چه بالکل شناخت بنفسه گفته می شود.
بنابراین درست است که هر معروفی عارف می‌خواهد. اما این قاعده فراتر رفته و قابلیت شناخت را بیان می‌کند. یعنی هر حقیقتی که قابلیت شناخت را داشته باشد ولو هیچکس نباشد آن را بشناسد، باز مصنوع است. یعنی با وجود قابلیت شناخت، چه عارفی باشد چه عارفی نباشد فرقی ندارد. مصنوعیت ثابت می شود.
حقیقت شناخت در خدا جاری نیست
پس می توان این قاعده را بدست آورد که حضرت حق، حقیقتی است که قابلیت شناخت در او نیست و حقیقتش، حقیقت عدم شناخت است. و حقیقت مخلوق حقیقت شناخت است.
خیلی چیزهای شناخته شدنی مثل ارواح و ملائکه وجود دارند که چون از ما بالاتر هستند ما نمی توانیم آنها را بشناسیم. وقتی ما قادر به شناخت و درک موجودات بالادستی خودمان نیستیم. اگر برفرض محال، خدا دیدنی بود هم ما نمی توانستیم او را ببینیم. اما مطلب این است حقیقت شناخت، در خدا جاری نیست. نه اینکه ما نتوانیم بشناسیم. حس شدن، شنیده شدن، دیده شدن و کلا شناخته شدن در ذات او راه ندارد.
بنابراین حقیقتی که به حقیقت خودش قابل شناسایی نباشد قطعاً صانع است. منظور از صانع حقیقتی است که اشیا را از عدم وارد عرصه وجود کرده و منظور از مصنوع حقیقتی است که از عرصه عدم واده عرصه وجود شده است. یعنی مسبوق به عدم خودش است.
نور اول چه بود؟
اولین چیزی که حضرت حق آفرید نوری بود. آن نور در عین حالیکه نور بود، خودش به خودش عارف نبود. آن نور حقیقت غیب و حقیقت اسم «هو» پروردگار است. «ها» یعنی هست. باطل و پوچ نیست. و «واو» اشاره به غایب بودن آن نور از خودش دارد. از چه کسی غایب است از خودش. حقیقت این نور، اسم الله است. این اسم دلالت دارد بر اینکه خدایی هست که قابل شناخت نیست وبر همه مخفی است.
غائب است یعنی خودش هم بر خودش آگاهی ندارد. فقط الله از آن آگاهی دارد. «انما الغیب لله» مال اینجاست. «انما» حصر است. یعنی فقط و فقط غیب برای الله است و این حصر همیشه باقی می‌ماند.
نحوه مخلوقیت اسم
بنابراین آن نور اولی که خلق شد اسم خداست. و همواره چه در مخلوق و چه در خالق، اسم غیر از مسمی است. پس وقتی می‌گوییم حقیقت نور اول، اسم است. منظورمان این نیست که آن الله است. بلکه دلالت به الله می‌کند. چگونه دلالت می‌کند؟ با نحوه مخلوقیتش دلالت و حکایت از الله می‌کند.
نحوه مخلوقیت دو حیث دارد. یک حیث، اینکه نبوده و بود شده است. اینجا، پدیده بر پدیدآورنده دلالت می کند. وقتی نبوده و بود شده است یعنی مسبوق به عدم خودش است. پس پدیده است. بنابراین همان نبود و بود شدن نور اول، دلالت بر پدیدآورنده می‌کند.
حیث دوم اینست که پدیده با نحوه خاص پدید آمدنش حکایت از الله می کند. اینجا بحث دلالت نیست. اگر پدیده بخواهد حکایت از الله کند با نحوه مخلوقیتش تعریف و توصیف او می‌کند. پس نحوه مخلوقیت اسامی به گونه ای است که مسمی را توضیح می‌دهد. حال گاهی اسم، حقیقت ذات را توضیح می دهد یا گاهی حقیقت فعل را توضیح می‌دهد.
حال وقتی دانستید که حتی نور اول برای خودش هم ظهور ندارد. میفهمید یعنی کم دارد ولی هنوز کیف ندارد. و آن چگونگی‌هایی که بعداً حاصل می‌شود هنوز حاصل نشده است. درواقع هنوز صورتی ندارد البته نه اینکه اصلاً صورتی نداشته باشد بلکه صورتی که مخلوق بتواند آن را دریافت کند ندارد.
این نحوه مخلوقیت که هست ولی خودش به خودش آگاهی ندارد همان معنای «هو» است. خداوند می فرماید: من مخلوقی خلق کرده‌ام که به مخلوقیت خودش حکایت از هست بودن و درعین حال، قابل شناسایی نبودن من می کند. هستم ولی قابل شناسایی نیستم. قابل شناسایی نیستم یعنی هیچ وقت نمی‌شود به من اشاره کرد. هیچ وهم و خیالی به من قرار نمی‌گیرد. هیچ تیز پروازی نمی‌تواند در حوزه من پرواز کند. من حقیقتی هستم که همیشه در غیبت می‌مانم
عارف خالق باشد یا مخلوق
یک مسئله مهم. بنابرین حتی مخلوق اول هم که الان خودش برای خودش معروف نیست ولی قابلیت شناخت را دارد، مصنوع است.پس وقتی گفتیم حقیقتی که قابلیت شناسایی در او است مصنوع است، فرقی نمی‌کند آن عارف، خالق باشد یا مخلوق باشد.
گفتیم چیزی که قابلیت شناخته شدن را دارد دیگر فرق نمی‌کند در خالق باشد یا در مخلوق. اگر مخلوق آن را بشناسد مصنوع است. اگر خالق هم آن را بشناسد باز مصنوع است.
خدا معروف خودش نیست؟
حال شاید برای بعضی اینگونه سوال پیش بیاید که، مگر خدا خودش برای خودش آگاه نیست!؟ مگر حقیقت پروردگار برای خودش معروف نیست!؟ بنابراین چون پروردگار عارف به خودش است معروف خودش هم هست. پس نعوذبالله مصنوع است.
مثلا شما بودن خودتان را احساس می‌کنید. اینجا عارف و عرف و معروف یکی است. پس اگر چیزی معروف واقع شد ولو آن معروف خودش عارف باشد باز هم مصنوع است و نشان می‌دهد خود عارف هم مصنوع است.
بنابراین نمی‌شود گفت حضرت این قاعده را برای جاهایی گفته است که عارف و معروف دوتا باشند مثل شناخت من از دیوار. اما عارف و معروفی که بدین شکل گفته می شود در رابطه با خدا اصلاً مطرح نیست.
