در این جلسه به بیان و معرفی مختصر و اجمالی دو کتاب در زمینه مقتل‌الحسین علیه‌السلام می‌پردازیم. یکی آنها کتاب کشف الغمه اربلی و دیگری کامل بهایی است. بهایی د کتاب خود از حضرت رقیه سلام‌الله‌علیها نام آورده و از این رو مورد توجه بسیاری از مقتل‌نویسان قرار گرفته است.
- مقتل‌نویسی در کتاب «کامل السقیفه» بهائی
- سبب نام‌گذاری کتاب کامل بهایی
- نام حضرت رقیه در مقتل کامل بهایی
- مذهب اربلی نویسندۀ مقتل کشف الغمه
- ویژگی‌های مقتل اربلی و کشف الغمه
مقتل‌نویسی در کتاب «کامل السقیفه» بهائی
نویسنده کتاب «کامل بهایی» عمادالدین طبری شیعی است که در سال ۷۰۱ق دارفانی را وداع گفته است. وی در بخشی از کتاب خود، مقتل سیدالشهدا علیه‌السلام را نقل می‌کند.
صاحب این اثر با عمادالدین طبری شیعی، صاحب کتاب بشارة المصطفی متوفای سال ۵۵۳ق متفاوت است و ایشان صاحب کتابهایی چون «تحفة الابرار» و «مناقب الطاهرین» است.
سبب نام‌گذاری کتاب کامل بهایی
نویسندۀ این اثر را به بهاء‌الدین (وزیر اصفهان) هدیه می‌دهد و به همین جهت وصف “بهائی” به عنوان کتاب یعنی “الکامل” اضافه شده است.
این کتاب که در بیست‌و‌هشت باب تنظیم گشته، ترجمه‌های متعددی نیز دارد.
نام حضرت رقیه سلام‌الله‌علیها در مقتل کامل بهایی
طبری در کتاب کامل بهایی به بیان اعتقادات و مناقب اهل‌بیت علیهم‌السلام پرداخته و به مناسبت به جریان مقتل کربلا نیز ورود کرده و توانسته مطالبی منحصربه‌فرد از قبیل نام “رقیه” برای دختر سه سالۀ امام حسین علیه‌السلام و جریان فرار جناب ابولؤلؤ به کاشان را نقل کند.
مذهب اربلی نویسندۀ مقتل کشف الغمه
او عالم شیعی و درگذشته در سال ۶۹۲ است. پدر ایشان فخرالدین عیسی معروف به “ابن جِجنی” از حاکمان اربل در شمال عراق بوده است.
علی بن عیسی از عالمان دینی شیعی بوده و تشیّع ایشان در کتاب‌های او به تصریح بیان شده است. علاوه بر آن در جای جای این اثر بغض مؤلف نسبت به دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام قابل مشاهده است. همچنین عباراتی همچون “اصحابنا الشیعه” و چند مناظره با اهل‌تسنن نیز از ایشان به ثبت رسیده است.
مرحوم اربلی برای کسب علم به سرزمین‌های زیادی سفر کرده است. ایشان در کتاب خود سعی در مقابله با غالیان داشته و با اقامه براهین بر حقانیت اهل‌بیت علیهم‌السلام، حجت را بر مخالفین تمام کرده و مطالبی را نیز در رابطه با جریان امام حسین علیه‌السلام نقل می‌کند.
ویژگی‌های مقتل اربلی و کشف الغمه
۱. نقل قصیده و شعر همراه با روایاتی در مدح اهل‌بیت علیهم‌السلام
۲. منبعی برای دو کتاب بحارالأنوار و وسائل الشیعه
۳. تلاش فراوان مرحوم اربلی و صرف یازده سال برای نگارش این اثر و مقتل آن(1)
۴. پاسخ‌گویی به شبهاتی علیه شیعه و اثبات حقانیت این مذهب
۵. اهمیت والای این اثر به شهادت کثرت تلخیص‌ها و ترجمه‌ها و تعلیقه مرحوم کفعمی بر این اثر
۶. اذعان علمای شیعه و اهل‌تسنن همچون فضل بن روزبهان (2) در رابطه با عظمت مرحوم اربلی
۷. اساتید و شاگردان مشهور و متعدد؛ استادی همچون علی بن طاووس و شاگردانی چون شیخ رضی‌الدین برادر علامه حلی و شیخ تاج‌الدین محمد پسر برادر علامه حلی.
۸. نگاه اعتدالی مرحوم اربلی به وقایع مقتل؛(3) البته در این اثر وقایع شگفتی بعد از شهادت امام حسین علیه‌السلام نقل شده که شاید مورد پذیرش روشن فکران نباشد؛ همچون بارش باران خون در بعد از ظهر عاشورا.
۹. نقل روایت از منابع متعددی همچون “اربعون حدیثا” نوشته ابوالفوارس محمد بن مسلم، قصیده طائیه دعبل خزایی، تاریخ الائمه ابن خشاب، اربعین ابونعیم اصفهانی و رضویات منتسب به امام رضا علیه‌السلام.
پانوشت
1. جزء اول آن در سال ۶۷۸ق و جزء دوم آن در سال ۶۸۲ق به اتمام رسیده است.
2. وی مرحوم اربلی را مورد اعتماد دانسته و شاید نظر شخصی وی بوده که نشانه‌ی عظمت عیسی بن اربلی نزد فضل بن روزبهان است.
3. این صفت، در اشعاری که در وصف ایشان سروده شده قابل مشاهده است.
