امیرالمؤمنین علیه‌السلام شاهد بر ادعای رسالت پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله هستند. این سخن قرآن است که دو فضیلت از فضائل ایشان را بیان می‌کند؛ یکی شاهد بودن بر رسالت و دیگری عبارت «من عنده علم الکتاب».
طبق روایت حضرت امیر علیه‌السلام و امام رضا علیه‌السلام آخرین آیۀ سورۀ رعد و آیۀ مباهله، بزرگ‌ترین فضیلت و منقبت امیرالمؤمنین علیه‌السلامدر قرآن است.
اما ارتباط این دو آیه و این دو منقبت چگونه است؟
این دو آیه که به شاهد بودن امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر رسالت پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله، اشاره دارد می‌گوید:
- أَفَمَنْ كَانَ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ (هود/17)
- وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ (رعد/43 )
آیۀ مباهله امیرالمؤمنین علیه‌السلام را نفس و خود رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله معرفی می‌کند؛ این مطلب در دروس گذشته در توضیح و بیان معنای اتحاد نفسانی گذشت.
- فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ (آل‌عمران/61)
اما ارتباط این دو فضیلت (اتحاد نفسانی در آیۀ مباهله و شاهد بودن بر رسالت در آیۀ پایانی سورۀ رعد چیست؟
مقاله‌ای برای آشنایی با بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام:
- شاهد بودن بر رسالت؛ بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- آیۀ مباهله و شهادت به رسالت؛ دو فضیلت مهم امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- صاحب فضیلت “من عنده علم الکتاب” ؟
- معجزۀ مشترک نبی و وصی
- شاهدان رسالت؛ خداوند متعال و امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- نسبت‌سنجی علم آصف بن برخیا و علم امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- وجوب اطاعت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
شاهد بودن بر رسالت؛ بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
سلیم بن قیس هلالی در کتاب خود [اولین کتاب باقی مانده از عصر پیامبر اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله] می‌نویسد: شخصی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام سوالی پرسید که من هم شنیدم.
آن مرد گفت: أخبِرنِی بِأفضَلِ مَنقَبةٍ لَکَ … والاترین منقبت خود را برای من بگویید.
حضرت فرمودند:ما أنزَلَ اللهُ فی کِتابِهِ … همان است که در قرآن بیان شده است!
آن شخص پرسید: قالَ وَ ما أنزَلَ اللهُ فی کِتابِهِ؟ … چه چیزی در رابطه با شما نازل شده؟
حضرت به شاهد بودن و گواهی خود در رابطه با ادعای رسالت پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله اشاره کرده و این آیه را تلاوت فرمودند:
أفَمَن کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِن رَبِّهِ وَ یَتلُوهُ شٰاهِدٌ مِنهُ (۱)…
کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام دربارۀ فضیلت اتحاد نفسانی و شاهد بودن بر رسالت پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله در قرآن
کسی که او بر بیّنه ای از پروردگارش است و پشت سر او شاهدی از خودش آورد… (۲)
آیۀ مباهله و شهادت به رسالت؛ دو فضیلت مهم امیرالمؤمنین علیه‌السلام
اباصلت هروی از امام رضا علیه‌السلام پرسید: والاترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام چیست؟ حضرت به آیۀ مباهله اشاره کرده و فرمودند: آیۀ أنْفُسَنا وَ أنْفُسَکُم (۳)
امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز دربارۀ بزرگ‌ترین فضیلت خویش به آیۀ پایانی سورۀ رعد و عبارت «شٰاهِدٌ مِنْهُ» اشاره کردند.
با دقت و تدبّر در این دو آیۀ قرآن و با امداد از روایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به دست می‌آید که هر دو آیه به یک منقبت و فضیلت آن حضرت در قرآن اشاره دارد.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در آن روایت فرمودند:
أنَا الشّاهِدُ مِنْ رَسولِ اللّٰه
سپس آیات دیگر را تلاوت فرمودند:
وَ یَقوُلُ الَّذینَ کَفَروُا لَستَ مُرسَلاً قُلْ کَفیٰ بِاللهِ شَهیداً بَینی وَ بَینَکُم وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (۴)
آیۀ پایانی سورۀ رعد
حضرت در ادامه فرمودند:
کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام
إیّایَّ عَنی … بِمَن عِندَه عِلمُ الکِتابِ فَلَم یَدَع شَیئًا أنزَلَهُ اللهُ فیهِ الّا ذَکَرَه
یعنی خداوند فقط مرا قصد کرده است به این آیه …
کسی که شاهد رسالت است، خدا است و من کسی هستم که در نزدش علم الکتاب است و هرچه خدا نازل کرده است، دربارۀ من است.
مثلُ قَولِهِ:
إنَّمٰا وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسوُلُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الّذینَ یُقیموُنَ الصَّلوٰةَ وَ یُؤتوُنَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعوُنَ (۵)
آیۀ ولایت/ فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در قرآن
و قَولِه:
أطیعُوا اللهَ وَ أطیعُوا الرَّسولَ وَ اُولِی الأمْرِ مِنْکُم (۶)
آیۀ اولی‌الأمر
صاحب فضیلت “من عنده علم الکتاب” ؟
اگر کسی بخواهد منقبت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را خوب بفهمد، باید این آیات را خوب بفهمد! باید من عنده علم الکتاب را بشناسد! باید مقام شاهد بودن امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر رسالت نبی را درک کرده و مقام اتحاد نفسانی ایشان با پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله را بداند.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین لیاقت و عظمتی دارند که بتوانند وحی را بشنوند و جبرئیل را ببینند تا شاهد بر رسالت باشند و هم چنین رسالت پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله هم به شهادت دادن ایشان باید ثابت شود و این نشان از عظمت این امام است.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در غار حرا بودند و نزول اولین وحی بر پیامبر را دیدند و اثبات چنین مقام عظیمی فقط از کسی برمی‌آید که علم و آگاهی تمام به «علم الکتاب» داشته باشد.
کسی که علم کتاب دارد به همان مقدار، قدرت تصرف بر کائنات دارد و حضرت می‌توانند در برابر منکرین، به وسیله معجزه اثبات مدعا کنند. این است بزرگ ترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
معجزۀ مشترک نبی و وصی
عده‌ای از نسل قوم ثمود خدمت پیامبر اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله آمدند و از ایشان معجزه خواستند. حضرت شتری را از دل کوه بیرون آوردند. [همانند معجزۀ حضرت صالح] اما وقتی که آنها به نزد قوم خود برگشتند و جریان را بازگو کردند، مردم آن قوم معجزه و رسالت آن حضرت را قبول نکرده و منکر شدند!
عدۀ زیادی جمع شدند که دوباره خدمت رسول اکرم صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله برسند، اما زمانی که به مدینه رسیدند، دیدند که ایشان از دنیا رفته‌اند. بنابراین نزد ابوبکر و عمر رفتند و دیدند که آن دو به هیچ عنوان علم و قدرت بر اعجاز ندارند!
سلمان که با این صحنه مواجه شد آنها را نزد امیرالمؤمنین علیه‌السلام آورد. آنها به امیرالمؤمنین علیه‌السلام عرضه داشتند: اگر شما و دینتان و پیامبرتان حق است، همان معجزه را انجام دهید! سپس همه همراه با حضرت به کوهی که حضرت رسول‌خدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله از آن شتر در آورده بودند رفتند و آنجا بود که حضرت برای آنها 83 شتر از دل کوه خارج کردند!
اگر کسی بگوید که معجزات پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله کافی است و نیاز به شاهد دوم بر صحت رسالت ایشان نیست، در پاسخ باید گفت که قرآن در این باره می‌فرماید: «کَفیٰ بِاللهِ شَهیداً بَینٖی وَ بَینَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الکِتابِ» (۷)
کسی که علم الکتاب دارد که جز امیرالمؤمنین علیه‌السلام کسی نیست، او شاهد بر رسالت پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله است. او نفس پیامبر است و بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام همین دو آیه از قرآن است.
شاهدان رسالت؛ خداوند متعال و امیرالمؤمنین علیه‌السلام
خداوند دو شاهد را مشخص می‌فرماید یکی خود و دیگری کسی که علم الکتاب نزد او است.
بعضی از اهل‌تسنن مراد از «مَنْ عِنْدَهُ عِلمُ الْکِتابِ» را عبدالله بن سلام دانسته‌اند؛ اما چطور می‌توان کسی که در زمان نزول آیه، خودش جزو منکرین رسالت و به گفتۀ برخی مصداق «اهل کتاب» و بوده را دارای این فضیلت دانست؟!
بعضی نیز گفته‌اند: مراد این آیه سلمان فارسی است؛ در حالی که خود سلمان می‌گوید که من صاحب علم کتاب نیستم!
اما برخی از سنّی‌ها و همه شیعیان به اتفاق می‌گویند که مراد این آیۀ شریفه کسی نیست جز امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
نسبت‌سنجی علم آصف بن برخیا و علم امیرالمؤمنین علیه‌السلام
اگر بخواهیم ببینیم که «علم الکتاب» متعلق به چه کسی است باید به سراغ آیۀ مربوط به آصف بن برخیا وزیر حضرت سلیمان علی‌نبیناوآله‌و‌علیه‌السلام برویم!
او که بهره‌ای مختصر از علم کتاب داشت و توانست تخت بلقیس را از فرسنگ‌ها فاصله در کمتر از لحظه‌ای نزد حضرت سلیمان علیه‌السلام حاضر کند. قرآن از علم آصف بن برخیا این‌گونه تعبیر می‌کند: «مَنْ عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الْکِتابِ» (۸). یعنی آصف که چنین معجزه‌ای آورد، فقط اندکی از علم کتاب را داشت. [این وصف، مشعر به علّیّت است]
اما امیرالمؤمنین علیه‌السلام که دارندۀ تمام «علم الکتاب» هستند چه قدرت و عظیمی دارند. بنابراین مقایسۀ آصف بن برخیا با ایشان نادرست است. چراکه او دارای علمٌ من الکتاب و دارندۀ اندکی از علم کتاب بود!
بنابراین «مَن عِندَهُ عِلمُ الْکِتابِ» کسی است که بتواند مدعای خودش را با معجزه ثابت کند.
آن شخصیتی که شاهد رسالت است و با شهادت او رسالت پیامبر صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله ثابت می‌شود، هیچ کسی حق ندارد که او را انکار کند؛ از این رو تمام سخنان او باید اطاعت شود. اگر بتوان امیرالمؤمنین علیه‌السلام را انکار کرد، می‌توان شهادت بر رسالت را نیز منکر شد و این فرض باطل است!
به علاوه از این آیه، ولایت مطلقۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام ثابت می‌شود. به علاوه اینکه به‌هیچ‌وجه نباید از کلام ایشان سرپیچی کرد؛ بلکه باید کاملا از ایشان اطاعت کنیم.
خود حضرت در آن روایت فرمودند که آیۀ «من عنده علم الکتاب» و آیۀ مباهله، مثل آیۀ ولایت و مثل آیۀ اولی‌الأمر است که از دل آن شهادت به ولایت بیرون می‌آید. از همین رو حضرت می‌فرمایند: دو آیۀ اول [آیه مباهله وآیۀ «یتلوه شاهد منه»] بزرگ‌ترین فضیلت است.
همچنین مانند دیگر آیات منقبت امیرالمؤمنین علیه‌السلام از این آیات نیز ولایت و وجوب اطاعت به دست می‌آید.
وجوب اطاعت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
کسی که «مَن عِندَهُ عِلمُ الْکِتابِ» است باید اطاعت شود و باید شاهد بر پیامبرخدا صلّی‌اللّٰه‌علیه‌وآله و ولیّ و مُطاع باشد. اگر کسی بگوید که ممکن است در یک‌جا حرف امیرالمؤمنین علیه‌السلام را قبول نکنیم چراکه شاید دروغ بگوید یا اشتباه کند! [نعوذ بالله] در پاسخ او می‌گوییم: بنابراین شاید ایشان در جریان رسالت هم اشتباه کند و در نتیجه شهادت بر رسالت پیامبر نیز بی‌معنا می‌شود. و حال آنکه قرآن ایشان را به عنوان شاهد معرفی کرده و از این رو باید کاملا به حرف ایشان گوش کرد و مطیع بود یا باید حرف ایشان را کامل کنار زد.
اما چرا خداوند در آیه “قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده ام الکتاب” دو شاهد آورده است؟
پاسخ این است که اگر یک شاهد کافی بود حتماً یکی می‌آورد؛ اما به جهت عظمت امر ولایت و رسالت دو شاهد آورده است.
پانوشت:
- هود/۱۷
- علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۴۰ ص۱
- علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۹، ص۳۵۰؛ آل‌عمران/61
- رعد/۱۴
- مائده/۵۵
- نساء/۵۹
- رعد/14
- نمل/40
